VOORUITGANG EN BEPERKINGS
Omgewingsfaktore en teelmateriaal moet in koördinasie met mekaar wees, want saam het dit ’n groot invloed op vrugbaarheid, sê mnr. Mecki Schneider.
“Beskou die winsgewendheid van lewende hawe in perspektief. Die maak van geld behels ’n toename in die volhoubare veldbelading, wat agt keer belangriker as teelmateriaal is. Vrugbaarheid is vier keer belangriker en goeie diereprestasie is twee keer so belangrik.”
Die koei se vrugbaarheid het ’n aansienlike uitwerking op winsgewendheid. Hoe meer speenkalwers die boer uit ’n kudde kry om te verkoop, hoe winsgewender is sy boerdery. Op sy beurt bepaal die bul hoeveel koeie dragtig gaan word.
“Die volgende bul wat jy koop, sal vir die volgende 10-15 jaar ’n sleutelrol in die koeikudde se reproduktiewe prestasie speel, want jy gaan sy beste dogters of seuns in jou teelkudde behou. Die seleksie van die regte bul is dus belangriker as om net die enkele koeie te slag wat nie dragtig raak nie.”
Reënval en weerpatrone is die grootste beperkings. Boere reageer gewoonlik te stadig op die langtermynreënvalsiklus.
Droogtes is die grootste oorsaak van grond se agteruitgang. Dit is noodsaaklik om goeie weidingsbestuur toe te pas, wat die rus van veld insluit. In hierdie opsig is herlewingslandbou belangrik.
Die wisselvalligheid van reënval is ook ’n beperking. Statistieke oor die afgelope eeu se reënval dui aan dat die familieplaas se reëndae van 30 dae tot 50 dae per jaar toegeneem het, maar die hoeveelheid per reëndag het van 14 mm tot 10 mm gedaal. Die veld het minstens 25 mm op ’n keer nodig om weer ’n sterk groeiproses te stimuleer.
“As die aandelebeurs met sulke wisselvallighede moes werk, sou dit katastrofies wees, maar dit is deel van die boer se dagtaak.”
deurdat hulle nie op hitte kom nie of lank neem om bronstig te raak,” volgens Reimo.
Die Schneiders het byvoorbeeld van Desember 2021 tot Januarie 2022 tydens hul kunsmatige-inseminasie- (KI) program die twee jaar oue verse gemonitor. Hulle is van 16 Desember tot 16 Januarie ge-KI en het daarna saam met bulle geloop. Altesaam 36 uit 38 Brahman-verse en ál 16 Simmentaler-verse het dragtig geraak. Die twee Brahmanverse wat nie dragtig was nie, het geen tekens van bronstigheid op die SenseHubstelsel getoon nie.
Die Schneiders kan ook faktore monitor wat gereelde kalf beïnvloed deur die koeie te identifiseer wat eerste bronstig raak nadat hulle gekalf het, asook die tydperk dat koeie dragtig is. Sodoende kon hulle die koeie met die kortste dragtigheidstydperk eien, ook ’n teken van uitsonderlike vrugbaarheid.
AUSTRALIESE MAATSTAWWE
Die Australiese Brahman-teler mnr. Alf Collins het ’n taamlik aggressiewe benadering tot seleksie vir vrugbaarheid, en Reimo het al konsultasies met hom gehad. Hoewel Reimo nie alle riglyne van Collins streng navolg nie, gee dit ’n sterk grondslag om vir vrugbaarheid te selekteer.
Collins selekteer al 40 jaar lank vir aangepaste beeste in sy CBV-Brahmanstoetery om genetiese eienskappe te teel wat ’n verskil aan die kommersiële sektor maak. Hy selekteer vir vrugbaarheid en is baie gesteld op die versameling van inligting deur middel van prestasietoetsing. Saam met die Agricultural Business Research Institute (ABRI) het hy ’n beraamde teelwaarde vir dae-tot-kalf help ontwikkel deur sedert 1996 data daaroor in te samel in sy strewe na die teel van meerderwaardige teeldiere.
Collins meet sy bulle se teelbalomtrek maandeliks (400-600 dae) in sy soeke na vroegrypbulle, aangesien die ontwikkeling van teelballe op ’n vroeë ouderdom direk met vroeë puberteit gekorreleer is. By verse skandeer hy gereeld die eierstokke om vroegryp tipe verse te identifiseer. Verder selekteer hy die vroulike diere wat in die eerste siklus beset raak.
In sy strewe na vrugbare beeste verdra Collins nie ’n “passasier” nie. ’n Koei moet elke jaar ’n kalf grootmaak. Sy word uitgeskot as sy dit nie doen nie, al verloor sy ook ’n kalf weens roofdiere. Hy meen ook indien ’n teler klem lê op vrugbaarheid, sal swakhede vanself verdwyn, soos been- en stapprobleme, moeilike geboortes en skewe bekke. Vir hom maak ’n bees se kleur nie saak nie, net hoe sy presteer.
BESTUUR VAN KOEIKUDDE
Dektye word gebruik om elke koei se vrugbaarheid te meet. Die boer moet sy dektyd relatief tot sy gemiddelde reënvalpatroon aanpas. Ideaal behoort koeie 6-8 weke voor die beskikbaarheid van voldoende somerweiding te begin kalf.
Die Schneiders gebruik twee dektye van 90 dae elk in die stoeterye en kommersiële kudde. Die somerdektyd is van middel Januarie tot middel April en die kalwers word die volgende Augustus gespeen. Die winterdektyd duur van middel Junie tot middel September en die kalwers se speentyd is Februarie. ’n Winterdektyd kan slegs gebruik word as daar genoeg winterweiding is.
Die boerdery doen minstens twee keer per jaar self dragtigheidstoetse. Moeilike gevalle waar afwykings verwag word, word deur ’n veearts behartig.
Die koeie se kondisietelling (op ’n skaal van 1-9) word tydens speen in Augustus aangeteken omdat ’n goeie kondisietelling nodig is sodat hulle so gou moontlik weer op hitte kom.
STRENG SELEKSIE
Die Schneiders selekteer baie streng vir vrugbaarheid. Verse wat nie dragtig raak nie, word verkoop. Hul klem is op die seleksie van verse wat eerste dragtig raak. Die afgelope jaar het hulle ’n dragtigheidsyfer van 92% behaal.
As die toestande tydens ’n lang droogte swak is, soos die droogte van 2013 tot 2019, daal die dragtigheid in ekstensiewe toestande in die kommersiële kudde omdat jong diere dan ’n voedingsgebrek het. Ondanks die droogtesiklus het hul koeie se dragtigheid van 71% tot 82% gewissel, wat die Schneiders met beter vooruitsigte op reën verder wil verbeter.
Hulle is verdraagsamer teenoor koeie wat nie dragtig raak nie en neem ook ander faktore in ag, veral die omgewingsimpak (sien die kassie “Vooruitgang en beperking” op bl. 87) en goeie genetiese eienskappe wat die teeldoelwit ondersteun. Dan gee hulle dié koeie tydens die volgende dektyd ’n kans.
Dit is veral ’n kwessie om eerstekalfkoeie weer dragtig te kry, maar die bestuur van die diere word nie spesiaal daarvoor aangepas nie om druk op vrugbaarheidseleksie te hou.
Om die akkuraatheid van teelwaardes te verhoog, is dit noodsaaklik dat sekere bestuurspraktyke toegepas word. Daar
om roteer hulle die kuddebulle elke dektyd tussen hul koeikuddes. Stoetbulle van ander telers versterk die koppeling binne die nasionale kudde en dra dus ook tot verhoogde akkuraatheid by.
Die koeitroppe word jaarliks geherstruktureer deur spesifieke groepe koeie in ’n kudde na ander koeikuddes te verskuif om ’n beter vergelyking met nuwe kontemporêre groepe te verkry. KI word toegepas om ander bulle te gebruik – ook bulle van ander lande om beter internasionale koppelings te bewerkstellig.
Hulle selekteer vir koeie wat vroeg in die dektyd dragtig raak deur die dae-totkalf te meet. Koeilyne word geïdentifiseer waaruit die volgende geslag stoetbulle gekies word. Hulle hok nie kalwers tydelik af om die koeie gouer weer in ’n hittesiklus te kry nie, juis om op die genetiese potensiaal vir vrugbaarheid te konsentreer. Die stoetkoeie kry ook nie ekstra voer nie (net lekke) en hulle moet in dieselfde toestande as die kommersiële koeie presteer.
Meerbulparings word in die meeste koeikuddes toegepas. Enkelbulparings word slegs gedoen in die geval van uitgesoekte koeie met meerderwaardige eienskappe om die volgende geslag stoetbulle te teel.
Verder selekteer die boerdery vir goeie temperament, uiers (nadat die kalwers gebore is om seker te maak hulle word goed versorg) en ’n goeie naelveltelling (’n studie het getoon dit het ’n invloed op skedes van nageslag met ’n korrelasie van meer as 80%).
Al die koeie word jaarliks individueel volgens gewig, dragtigheid en kondisietelling geëvalueer. Die metings en wegings word op ’n Excel-spreiblad aangebring vir monitering en beheer.
BESTUUR VAN BULLE
Die Schneiders laat die bulle se saad deur ’n veearts evalueer. Die teelballe word bevoel, die teelbalomtrek gemeet en die ejakulasiekonsentrasie, spermmassa en beweeglikheid word bepaal, asook die persentasie abnormale of dooie sperm. Gereelde skrapings word gedoen om geslagsiektes betyds te eien.
Saam met elke bul wat hulle op ’n veiling verkoop, word ’n verslag oor sy vrugbaarheid verskaf.
Die kuddebulle kry nie ekstra voer nie. Veewagters hou hulle dop vir libido en suksesvolle dekkings. Die belowendste jong bulle word as stoetbulle uitgekies.
Mecki het gesê hoewel hulle vir vrugbaarheid selekteer, doen hulle dit in kombinasie met ander eienskappe. Hulle konsentreer die afgelope twee jaar op die volgende eienskappe:
■ Vrugbaarheid – dae-tot-kalf en teelbalomtrek.
■ Rib- en kruisvetdikte – vir vroeë volwassenheid, beter kondisietelling en meer bemarkbare diere.
■ Voerdoeltreffendheid – deur die meting van die netto voerinname waardeur hulle al meer as 500 Brahman- en Simmentaler-bulle in hul Vytelle-voerstasie getoets het.
GENETIESE METINGS
Sonja het gesê ’n bees se genetiese potensiaal kan nie gemeet word deur net na sy of haar fisieke voorkoms en eienskappe te kyk nie, want omgewingsfaktore het ’n uitwerking op gewig, grootte en voorkoms. Dit wissel vanweë ’n nat of droë seisoen, die soort voer, siektes, beserings, goeie of strawwe toestande, voldoende of te min lek en die impak op ’n kalf as die ma vrek.
Beraamde teelwaardes gee die boer die kans om vas te stel wat “onder die dier se vel” aangaan, ongeag die omgewing.
“Sommige mense is skepties oor seleksie volgens beraamde teelwaardes en wonder of hulle die beraamde teelwaardes en die wetenskap wat daaragter is, kan vertrou. My antwoord is ’n besliste ‘ja’, want dit bied ’n teler die geleentheid om sy potensiaal te bepaal.”
Die Namibiese Brahman-genootskap beywer hom vir die volgende metings en wegings vir die berekening van beraamde teelwaardes:
■ Dragtigheidsduur en dae-tot-kalf.
■ Geboortegewig, gewig op 200, 400 en 600 dae, en volwassekoeigewig.
■ Melkeienskappe.
■ Teelbalomtrek.
■ Karkasgewig en vleiseienskappe – oogspieroppervlakte, ribvet, kruisskyfvet, kleinhandelsvleisopbrengs (%) en tussenspiervet (%).
■ Makheid.
■ Netto voerinname.
Sonja het bepaalde metings vir vrugbaarheid verduidelik. Groot teelballe dui byvoorbeeld op vroeë puberteit, versnelde semenproduksie, verbeterde semengehalte, vroulike vrugbaarheid en vroeë puberteit in ’n bul se nageslag.
Die jongste neiging is om eerder daetot-kalf (die tydsverloop vandat die bul by die koeie begin loop tot kalftyd) te bepaal, pleks van tussenkalfperiode (TKP, die tydsverloop in dae tussen die geboorte van kalwers) omdat dit die genetiese potensiaal van koeie uitwys wat vroeg in die dektyd dragtig word. Dit dui op vrugbaarheid.
Die TKP van koei OKB 09-137, ’ n twaalf jaar oue koei wat reeds 10 kalwers op die veld grootgemaak het, is byvoorbeeld 380 dae, maar haar daetot-kalf is minus 8 dae, wat aandui dat sy vroeg in die dektyd dragtig word. ’n Enkele koei se TKP kan deur ’n onvrugbare bul, bestuursmetodes en ’n spesifieke lek beïnvloed word, terwyl die gebruik van ’n beraamde teelwaarde vir dae-tot-kalf in ’n kontemporêre groep koeie minder deur dieselfde faktore geraak sal word.
“As ’n enkelkoei sou sy deur haar TKP van 380 dae gepenaliseer word, maar in haar ouderdomsgroep maak dit nie soveel verskil nie, want ’n koei met ’n swakker TKP kan steeds ’n goeie koei wees.” t
NAVRAE: Mnr. Mecki Schneider, e-pos: mecki@okabra.com; mnr. Reimo Schneider, e-pos: reimo@okabra.com; me. Sonja Schneider, e-pos: sonja@okabra.com