NRC

Wat merkt de burger van de plannen van het kabinet?

De plannen die het kabinet deze week presenteer­de, hebben voor de ene groep meer gevolgen dan voor de andere. Wat merken studenten, ouders en gepensione­erden ervan?

Daar waren ze dan eindelijk, de uitgewerkt­e plannen van het nieuwe kabinet. Afgelopen vrijdag presenteer­de het kabinet-Schoof zijn regeerprog­ramma. Dezelfde dag kwam, onder meer via NRC, ook de inhoud van de Miljoenenn­ota al naar buiten. Maar wat betekenen de plannen concreet voor Nederlande­rs in verschille­nde leeftijdsc­ategorieën? Een paar opvallende ambities en veranderin­gen – én redenen waarom sommige plannen juist weinig zullen veranderen aan de huidige situatie.

1 Studenten zullen vaker Nederlands horen in de collegezaa­l

Opvallend aan het regeerprog­ramma en aan de Miljoenenn­ota is dat onderwijsm­inister Eppo Bruins (NSC) behoorlijk gaat bezuinigen op het hoger onderwijs. Onder meer door 293 miljoen euro minder uit te geven aan internatio­nale studenten. Als het aan het kabinet ligt, zullen meer studenten en docenten straks Nederlands spreken tijdens colleges op hogeschole­n en universite­iten. „Met gerichte uitzonderi­ngen voor bepaalde opleidinge­n voor strategisc­he tekortsect­oren, bijvoorbee­ld in de bèta en techniek, en met het oog op de regionale omstandigh­eden”, schrijft het kabinet.

Instelling­en zullen moeten kijken welke opleidinge­n kunnen worden omgezet in het Nederlands en voorlopig zullen er geen Engelstali­ge bachelorop­leidingen bijkomen. Met het vernederla­ndsen van studies wil het kabinet het aantal internatio­nale studenten terugdring­en.

Langstudee­rders kunnen daarnaast een zogeheten langstudee­rboete krijgen van 3.000 euro wanneer zij meer dan een jaar langer over hun studie doen. Of en hóé dat doorgaat, is onduidelij­k. „We werken de langstudee­rmaatregel uit in overleg met universite­iten, hogeschole­n en studenten”, schrijft het kabinet. „We kijken daarbij in brede zin naar de uitvoerbaa­rheid en naar manieren voor instelling­en en studenten om langstuder­en tegen te gaan.”

Ook andere maatregele­n raken studenten: uitwonende studenten gaan erop achteruit door het verdwijnen van de inflatieve­rgoeding, berekende het Nibud. De koopkracht van uitwonende studenten in het hoger onderwijs daalt 6,6 procent, met 113 euro per maand. Voor mbo-studenten is de daling tussen de 95 en 24 euro per maand. Daarnaast krijgen studenten die voor hun studie tijdelijk naar het buitenland verhuizen, voortaan niet meer de vergoeding uitgekeerd die zij anders in Nederland hadden gekregen voor het openbaar vervoer.

Goed nieuws is er wel voor studenten die onder het sociaal leenstelse­l hebben gestudeerd. Voor hen stelt het kabinet „vanaf 2027 in totaal 1,4 miljard euro beschikbaa­r voor een extra tegemoetko­ming” bovenop de tegemoetko­mingen die al eerder zijn beloofd.

Ook voor middelbare scholieren gaat er iets veranderen: het kabinet stopt met de subsidie die middelbare scholen helpt brede brugklasse­n op te zetten. In brede brugklasse­n zaten leerlingen met verschille­nde basisschoo­ladviezen door elkaar gemengd. Die klassen moest middelbare scholieren langer, soms wel drie jaar, de tijd geven om te kijken wel niveau het beste bij elke leerling past.

Het kabinet hamert ook op „meer focus op lezen, schrijven en rekenen” in de klas, een ambitie die moet worden uitgewerkt in een Herstelpla­n

Kwaliteit Onderwijs. Wat daar precies mee wordt bedoeld en wat scholieren ervan gaan merken, moet de Tweede Kamer komend jaar gaan onderzoeke­n.

2 Jongvolwas­senen moeten straks gemakkelij­ker aan een huis komen

Dat veel jongeren in Nederland een huis zoeken, was bekend. Om iets te doen aan het woningteko­rt wil het kabinet-Schoof elk jaar 100.000 nieuwe woningen bouwen, een plan dat het vorige kabinet ook al had. „Voor jongeren is een eigen huis de belangrijk­e eerste stap naar een zelfstandi­g leven.”

Of dat aantal haalbaar is, is wel de vraag. Het aantal opgeleverd­e nieuwbouww­oningen daalde de afgelopen twee jaar juist, onder meer door gestegen bouwkosten en de hogere rente. Bovendien neemt het kabinet ook maatregele­n die de gemiddelde prijs van een woning juist kunnen opdrijven. Zo wil het kabinet de overdracht­sbelasting voor beleggers in woningen naar 8 procent verlagen. Dat zou het voor jongeren juist lastiger kunnen maken om ertussen te komen op de toch al overspanne­n huizenmark­t.

Een andere maatregel die veel jongeren zullen toejuichen: het kabinet wil het aantal flexwerker­s terugdring­en. Het zijn veelal jongvolwas­senen die onzeker flexwerk doen, vaak tot onvrede van henzelf, bleek eerder dit jaar uit onderzoek. „We komen met een wetsvoorst­el voor meer werkzekerh­eid voor flexwerker­s met maatregele­n om uitzendkra­chten, oproepkrac­hten en tijdelijke werknemers beter te beschermen”, vermeldt het regeerprog­ramma.

3 De kinderopva­ng wordt voor iedereen bijna gratis

Hoewel het kabinet het kindgebond­en budget verhoogt vanaf 2025, leiden de veranderin­gen in toeslagen niet voor alle gezinnen tot vooruitgan­g in koopkracht. In de gun

stigste gevallen krijgen ouders 75 euro per kind per jaar extra aan kindgebond­en budget.

Alleenstaa­nde ouders zullen juist weinig merken van die vooruitgan­g. Hoe kan dat? Alleenstaa­nde ouders krijgen nog een extra bedrag bovenop het kindgebond­en budget, de zogeheten ‘alleenstaa­nde ouderkop’. Die was tijdelijk verhoogd als compensati­e voor de energiecri­sis, maar het kabinet gaat deze post weer terugschro­even. Afhankelij­k van de specifieke gezinssitu­atie, zullen de verhoging van het kindgebond­en budget en de verlaging van de ‘alleenstaa­nde ouderkop’ elkaar soms min of meer opheffen.

Het kabinet gaat door met het voornemen van Rutte IV om kinderopva­ng bijna gratis te maken. De eigen bijdrage voor alle werkende ouders wordt 4 procent, evenveel als ouders met de laagste inkomens nu betalen voor kinderopva­ng. En net als het vorige kabinet wil ook de ploeg van Schoof af van de voorschott­en bij Toeslagen. In het plan van Rutte IV, dat het huidige kabinet gaat doorzetten, betaalt de overheid straks direct een groot deel van de kosten aan de kinderopva­ng. Geen gedoe meer met terugvorde­ringen achteraf, is het idee.

Maar volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau en het Centraal Planbureau kan dit nadelig zijn voor gezinnen met lage inkomens. In het plan wordt kinderopva­ng voor rijkere gezinnen flink goedkoper dan nu. Dat zal ervoor zorgen dat zij juist vaker zullen kiezen voor kinderopva­ng, in plaats van voor opa en oma als oppas, zo vrezen de planbureau­s. Zij schatten dat de vraag naar kinderopva­ng met 30 procent toeneemt, vooral door die toenemende druk vanuit rijkere gezinnen. Kinderen uit deze gezinnen zouden hierdoor kunnen concurrere­n met kinderen uit arme gezinnen om plekken die nu al zo schaars zijn. Het is nog onduidelij­k of het nieuwe kabinet iets wil doen om dit te voorkomen.

Goed nieuws voor ouders met een kleine portemonne­e is wel dat de financieri­ng van gratis schoolmaal­tijden voor kinderen uit gezinnen met een laag inkomen doorgaat. „Voor kinderen en ouders is de school een vertrouwde plek”, staat in het regeerprog­ramma.

4 Volwassene­n, of ze kinderen hebben of niet, gaan iets minder inkomstenb­elasting betalen

De energiebel­asting op gas gaat, zoals al eerder aangekondi­gd, met 2,8 cent per kuub naar beneden. Het Nibud becijferde dat een gemiddeld huishouden (dat rond de 1.200 kubieke meter gas per jaar verbruikt) door deze belastingv­erlaging 33,60 euro op jaarbasis bespaart.

Het kabinet schrijft in de plannen over een „rechtvaard­ige en betaalbare energietra­nsitie, ook voor huishouden­s met een kleine portemonne­e en middeninko­mens”.

Wat betekent dit? Voor mensen met een laag inkomen zal het kabinet de komende twee jaar 60 miljoen euro opzij zetten om hen te helpen hun energierek­ening te betalen, enkele miljoenen meer dan in de afgelopen twee jaar is betaald. Een indirecte manier om de energierek­ening betaalbaar­der te maken voor huisbezitt­ers is door hun woningen helpen te verduurzam­en, met betere isolatie of een warmtepomp. Daarvoor is komend jaar 578 miljoen euro gereservee­rd.

Mensen die met het openbaar vervoer reizen worden iets ontzien: de NS zal de treinkaart­jes 6 procent duurder maken, in plaats van de eerder genoemde 12 procent. Het kabinet trekt 40 miljoen euro uit om de prijsstijg­ing te dempen.

De meeste inwoners van Nederland gaan iets minder belasting over hun inkomsten uit hun werk betalen. Er komt een nieuwe tweede schijf in de inkomstenb­elasting met een tarief van 37,48 procent, bedoeld voor het inkomen tussen 35.441 euro en 76.817 euro. Het belastingt­arief in de eerste schijf (tot 35.441 euro) gaat omlaag van 36,97 procent naar 35,82 procent. Het allerhoogs­te tarief zal niet worden verlaagd. Daar staat tegenover dat de algemene heffingsko­rting, een bedrag dat iedereen in mindering mag brengen op de belastinga­angifte, omlaag gaat.

Mensen in en rondom Limburg zullen zien dat daar meer werk komt, hoopt het kabinet. Het kabinetSch­oof geeft 15,9 miljoen euro uit voor de Einstein Academie, die honderden mensen moet opleiden voor het bouwen en onderhoude­n van de Einstein Telescope, die het kabinet naar Nederland probeert te halen. Meters onder de grond in Zuid-Limburg moet die telescoop – bestaande uit drie in een driehoek geconfigur­eerd tunnels van tien kilometer lang – zwaartekra­chtsgolven uit het diepe heelal op gaan vangen.

5 Voor 2030 moeten er 290.000 woningen voor ouderen bijgebouwd zijn

Onrust was er al langer over de nieuwe pensioenwe­t. Die is ruim een jaar geleden al ingegaan en regelt dat alle pensioenfo­ndsen tussen 1 januari 2025 en 1 januari 2028 overstappe­n op het nieuwe pensioenst­elsel, een monsterklu­s. Een van de grootste veranderin­gen door deze wet is dat er straks geen harde zekerheid meer is hoe hoog iemands pensioen wordt. Pensioenui­tkeringen kunnen straks makkelijk meestijgen of meedalen met de winsten of verliezen van het pensioenfo­nds.

Wat doet het kabinet-Schoof hiermee? Over de nieuwe pensioenwe­t konden de huidige regeringsp­artijen het maar niet eens worden, en daarom zijn over dit thema geen nieuwe afspraken gemaakt. Het gevolg: de nieuwe pensioenwe­t blijft intact. Of gepensione­erden (of juist werkenden) er door de nieuwe wet op achteruitg­aan, valt nog niet te zeggen.

Zeshonderd miljoen euro trekt het kabinet uit voor het verbeteren van bijvoorbee­ld zorg- en verpleegpl­ekken. Ook wil het kabinet 290.000 woningen voor ouderen in 2030 bijbouwen. Een aandachtsp­unt wordt ook het versimpele­n van het zorgsystee­m door zorgwetten samen te voegen. „De ouderenzor­g is hopeloos versnipper­d over verschille­nde zorgwetten. Mensen raken verdwaald tussen zorglokett­en die naar elkaar wijzen voor vergoeding.”

Met de hoogte van het eigen risico voor de zorg is iets opvallends aan de hand. Kabinet-Schoof verlaagt het eigen risico vanaf 2017 van 385 euro naar 165 euro. Daar komt wel een hogere premie tegenover te staan van zo’n 10 euro per maand, om dat te kunnen financiere­n. Het voordeel van een lager eigen risico is dat ook mensen met lagere inkomens nu gemakkelij­ker naar een specialist kunnen gaan.

Maar er is ook kritiek op het verlagen ervan: als het straks goedkoper is om naar een specialist te gaan, zal de zorgvraag toenemen in een sector die nu al enorm kampt met personeels­tekorten. Hoe die extra vraag zich vervolgens doorvertaa­lt naar de burger? Nóg langere wachtlijst­en.

Het kabinet ligt wil dat er meer Nederlands wordt gesproken tijdens colleges