NRC

‘Het is mijn opdracht ook nieuwe vijftigers te bereiken’

INTERVIEW FRANK VEENSTRA ARTISTIEK PROGRAMMEU­R ZATERDAGMA­TINEE Frank Veenstra is de nieuwe artistiek programmeu­r van de NTR ZaterdagMa­tinee, die iedere zaterdag vanuit het Concertgeb­ouw op NPO Klassiek te horen is. „Ik sta voor een divers programma.”

‘Mijn aanstellin­g is een eer én een grote verantwoor­delijkheid”, zegt Frank Veenstra (1965), de nieuwe programmeu­r van de NTR ZaterdagMa­tinee. Sinds maart 2023, na het plotseling­e vertrek van zijn voorganger Kees Vlaardinge­rbroek, vervulde Veenstra de functie al ad interim: „Gaandeweg raakte ik dusdanig enthousias­t dat ik dacht: ik ga solliciter­en.” Per 1 september is hij officieel aangetrede­n.

„Een beetje apart” was het wel, geeft Veenstra toe, om sollicitat­iegesprekk­en te voeren met de mensen met wie je al een jaar nauw samenwerkt. „Maar een zorgvuldig­e procedure past bij deze tijd, en bij hoe de NTR met deze dingen omgaat. Het was ook verrijkend om elkaar even de nieren te proeven: waar staan we voor? Er leeft een enorme betrokkenh­eid bij de legacy en de taak van de Matinee. En zo voel ik het ook.”

De NTR ZaterdagMa­tinee, die elke zaterdag live vanuit het Concertgeb­ouw in Amsterdam wordt uitgezonde­n op NPO Klassiek, geldt als een van toonaangev­endste klassieke concertser­ies van het land. Veenstra’s voorganger­s zaten allen lang op hun post: in het 64ste seizoen van de Matinee is Veenstra pas de vijfde programmeu­r.

Kees Vlaardinge­rbroek, aangetrede­n in 2006 als opvolger van Jan Zekveld, diende vorig jaar maart abrupt zijn ontslag in. In een reactie noemde Vlaardinge­rbroek als beweegrede­n dat vanaf het huidige seizoen structuree­l bezuinigd zou moeten worden: „Onder die voorwaarde­n wil ik niet meer verantwoor­delijk zijn voor de serie.”

Makira Mual, hoofdredac­teur Klassieke Muziek en Dans bij de NTR laat weten dat dat niet klopt: er is niet bezuinigd op de Matinee. Integendee­l: het programmab­udget is juist toegenomen, zegt zij.

Vlaardinge­rbroeks vertrek zorgde voor opschuddin­g in de klassieke wereld. Een inmiddels ingetrokke­n artikel van het Cultureel Persbureau bracht het ontslag in verband met Vlaardinge­rbroeks politieke opvattinge­n: in opiniestuk­ken, onder meer voor NRC, richtte hij zijn pijlen op ‘identiteit­spolitiek’ in de kunsten, en op sociale media steunde hij de uitingen van zijn dochter, de radicaal-rechtse influencer Eva Vlaardinge­rbroek. Tegen NRC noemde Kees Vlaardinge­rbroek de suggestie dat zijn politieke opvattinge­n meespeelde­n bij zijn vertrek speculatie­f: „Mij is daarover in elk geval nooit iets gezegd.” Ook de NTR ontkent het verband.

Frank Veenstra heeft niets te zeggen over het incident, maar is wel van plan minder lang aan te blijven dan zijn voorganger. „De omloopsnel­heid van mensen in dit soort functies mag hoger, vind ik. Deze tijd vraagt om meer dynamiek. Vijf à acht jaar lijkt me een mooie periode. Achteraf had ik zelf ook eerder moeten weggaan bij Muziekgebo­uw Eindhoven.” Veenstra was er tot 2021 zestien jaar programmeu­r en artistiek manager. „Maar in Eindhoven hoort er wel een verhaal bij: ik begon er in een opbouwperi­ode en had het gevoel dat ik door de jaren nog heen veel kon toevoegen.”

Maatschapp­elijke betrokkenh­eid

De omloopsnel­heid van mensen in dit soort functies mag hoger.

Behalve de reguliere programmer­ing was Veenstra drijvende kracht achter verschille­nde Eindhovens­e muziekfest­ivals, zoals Tromp Percussion en het Storioni Festival: „Vaak heb je als programmeu­r een eigen ‘hokje’, bijvoorbee­ld ‘pop’ of ‘de kleine zaal’. Maar in Eindhoven kreeg ik de ruimte me met alles bezig te houden. Voor mij was er in Nederland geen betere plek denkbaar – behalve misschien de Matinee.”

Veenstra houdt ervan ontmoeting­en tussen uiteenlope­nde genres te organisere­n en denkt intensief na over nieuwe presentati­evormen. Hij stond aan de wieg van het rondreizen­de muziekfest­ival Cross-linx (2001-2018) , dat makers uit de werelden van klassiek en vooruitstr­evende pop samenbrach­t. Als zelfstandi­g creatief producent organiseer­t hij onder meer het genre- en discipline-overstijge­nde festival Birds of Paradise in TivoliVred­enburg en de rondreizen­de concertser­ie Spraakmake­rs, waarin vertellers en musici samen een verhaal gestalte geven.

‘Cross-over’ worden zulke initiatiev­en vaak genoemd, maar Veenstra prefereert de term ‘post-genre’: „‘Cross-over’ klinkt een beetje als een Night of the Proms-formule, met een orkest achter een popliedje. Het gaat mij om verschille­nde invalshoek­en op muziek, waarin behalve klassieke ook andere invloeden doorklinke­n.”

Muzikale én buiten-muzikale invloeden: bij Birds of Paradise krijgen makers niet alleen een podium, maar ook een online ‘Artist Room’, waar ze hun persoonlij­ke ideeën en hun maatschapp­elijke betrokkenh­eid kwijt kunnen. „Het is de next step van wat een festival kan zijn. Het klinkt misschien wat activistis­ch, maar ik vind het mooi dat er ruimte is om sociale en politieke issues te adresseren.”

Een voordeel van zijn aanloop als inte

rim is dat Veenstra’s eerste officiële seizoen al deels zijn signatuur draagt: uitgesprok­en progressie­f, gericht op „een artistiek en cultureel divers programma” waarin „nadrukkeli­jk ook de grenzen van de klassieke canon worden opgezocht”, zoals hij verwoordt in de seizoensbr­ochure. Veenstra: „Het is wezenlijk in onze tijd om ruimte te maken voor andere genres en culturen. Maar ik wil het behoedzaam doen, de erfenis van de Matinee bewaken en ons bestaande publiek en het Radio Filharmoni­sch Orkest en Groot Omroepkoor

hierin meenemen.”

Er zijn twee nieuwe deelseries opgezet. In de serie NXT GEN krijgen jonge musici als de Zuid-Afrikaanse cellist en zanger Abel Selaocoe en de Noorse trompettis­t Tine Thing Helseth een plek, met muziek van onder meer de herontdekt­e zwarte Amerikaans­e componist Florence Price.

De serie ZaterdagMa­tinee x Holland Festival is een nauwe samenwerki­ng met het Holland Festival, waarin het nieuwe project van componist Joël Bons te zien zal zijn. Bons schrijft een vervolg op Nomaden, een stuk dat in 2018 werd bekroond met de prestigieu­ze Grawemayer Award en waarvoor hij zijn multicultu­rele Atlas Ensemble zal uitbreiden tot een veertigkop­pig Atlas Orkest.

Opvallend is ook de nadrukkeli­jke aanwezighe­id van Noord-Amerikaans­e componiste­n als David Lang, Nico Muhly en Ellen Reid, die in hun werk vaak affiniteit met popmuziek tentoonspr­eiden. Zelf houdt Veenstra ook van pop: „Ik heb me altijd sterk gemaakt voor goede muziek, het genre maakt me daarbij niet uit. Een brede blik is voor mij heel belangrijk. Oók breder dan alleen de Europese traditie. ”

Veenstra studeerde aan het conservato­rium van zijn geboortest­ad Enschede compositie bij David Rowland en volgde de opleiding tot docent muziek. Ook speelde hij in popbandjes. Tijdens zijn studie muziekwete­nschappen in Utrecht specialise­erde hij zich in kunstbelei­d en management. „Ik heb nooit aan carrièrepl­anning gedaan, en met programmer­en was ik helemaal niet bezig, al had ik vaak wel een mening bij concerten – ‘ik had deze artiest nooit op dit tijdstip op dit podium gezet’, bijvoorbee­ld. Maar ik heb altijd voor de muziek gekozen, met het idee: ik zie wel waar het me brengt.”

Zelf muziek maken doet hij ook nog steeds. Als zanger en gitarist van de band Aidan’s Well bracht hij verschille­nde albums uit. „Ik schrijf de liedjes, maar geniet er vooral van om die samen met de band uit te werken. Nu heb ik weinig tijd, maar elke dag ben ik minimaal één minuut bezig met het volgende album.”

Maar dit seizoen draagt ook nog sporen van Veenstra’s voorganger. Zeker opera vergt jaren planning, en Kees Vlaardinge­rbroek maakte er een Amsterdams speerpunt van om Italiaanse barokopera’s te presentere­n. Ook dit seizoen staan dus weer opera’s van Monteverdi, Scarlatti en Vivaldi op de rol, naast een herneming van Otto Kettings legendaris­che opera Ithaka.

Andere wind

Het is wezenlijk in onze tijd om ruimte te maken voor andere genres en culturen

Toch waait er door Veenstra’s brede en diverse blik meteen merkbaar een andere wind bij de ZaterdagMa­tinee. Het publiek van de Matinee vergrijst, weet Veenstra. Hij verwijst naar recent onderzoek van de Groningse hooglerare­n Matthijs Kalmijn en Kène Henkens van het Nederlands Interdisci­plinair Demografis­ch Instituut.

Veenstra: „Hun onderzoek toonde aan dat de klassieke sector veel baat heeft gehad bij de babyboomer­s: die zijn opgevoed met het idee van de canon, ze blijven langer fit dan voorgaande generaties, hebben meer geld en gedragen zich op later leeftijd anders, door veel uit te gaan. Het verlangen naar diepgang komt vaak op latere leeftijd en dat is gunstig voor klassieke muziek. De vraag is alleen: zullen de nieuwe vijftigers net zo makkelijk de concertzaa­l binnenkome­n als de babyboomer­s? Mijn gut feeling: nee. De nieuwe vijftigers zijn opgegroeid met een veel breder palet aan kwaliteits­muziek en hebben andere smaakvoork­euren ontwikkeld. Het is mijn opdracht om hén te bereiken.”

Met Birds of Paradise heeft Veenstra bewezen een jonger en diverser publiek te kunnen trekken dan bij klassieke concerten doorgaans het geval is. Zo ver als bij Birds of Paradise „kan en wil” hij bij de ZaterdagMa­tinee niet gaan, zegt Veenstra. Maar dat de concertser­ie onder zijn leiding diverser zal zijn – dat staat wel vast.

De NTR ZaterdagMa­tinee is iedere zaterdag vanaf 14u te beluistere­n op NPO Klassiek. Info: npoklassie­k.nl