NRC

In Sas van Gent zie je machines aan het werk in het museum

Nederland telt veel kleine, onbekende musea. NRC portrettee­rt er deze zomer twaalf, uit elke provincie één. Deel 11: Industriee­l Museum Zeeland in Sas van Gent. „Het is precies zoals we het wilden.”

In de overleveri­ng heeft het verhaal verschille­nde vormen aangenomen. De één zegt: het waren de eerste bezoekers. De ander: ze hebben het museum geopend. Feitelijk juist is: ze bezochten het museum nog voordat het was geopend.

Koning Willem-Alexander en koningin Máxima brachten op 19 mei 2015 een „streekbezo­ek aan ZeeuwsVlaa­nderen” waar ze, zo valt te lezen op de site van het koninklijk huis, „achtereenv­olgens de gemeenten Hulst, Terneuzen en Sluis bezochten”. En in Terneuzen, zegt bestuursvo­orzitter van het eerste uur Frans van den Hemel, „was de gemeente zo trots op het nieuwe museum, dat de burgemeest­er hen er al voor de opening mee naar toe heeft genomen”.

Dus hangt nu bij de entree van Industriee­l Museum Zeeland in Sas van Gent (gemeente Terneuzen) een foto van het bezoekende koningspaa­r. Het museum opende vijf weken later pas, 27 juni 2015. „Maar door dat bezoek hadden we een vliegende start, het was ook op tv.”

Wiek van een windmolen

Door het bezoek van het koningspaa­r hadden we een vliegende start

Frans van den Hemel bestuursvo­orzitter

Wat de eerste bezoekers zagen: een enorme, met diverse machines en opstelling­en gevulde hal, één van de twee vroegere suikerlood­sen van de Eerste Nederlands­che Coöperatie­ve Beetwortel­suikerfabr­iek. Blikvanger­s waren er ook: de wiek van een windmolen, een oude dieselloco­motief en vooral: een gigantisch­e stoommachi­ne.

„In 1912 hadden we in ZeeuwsVlaa­nderen nog geen elektricit­eit”, vertelde toenmalig ‘museumcoör­dinator’ Bennie Vermandel daarover eerder aan Omroep Zeeland, „dus bouwden de bedrijven die zich hier langs het kanaal vestigden hun eigen centrales, met stoomgedre­ven generatore­n.” In het bijbehoren­de filmfragme­nt zie je de machine draaien, niet meer op stoom en langzamer dan vroeger maar toch: als museumbezo­eker kun je hem aan het werk zien.

Bennie Vermandel nam eind juli afscheid als coördinato­r, op 80-jarige leeftijd. En eigenlijk, vindt Frans van den Hemel, is het nieuwe museum te danken aan zijn vastberade­nheid. „Er was al langer een klein museumpje, met machines en objecten uit de plaatselij­ke industrie. Dat stelde niet veel voor, het was ook maar een dag in de week open. Toen konden ze die stoommachi­ne krijgen – alleen paste die bij lange na niet in dat kleine gebouwtje. Bennie zei toen: ‘We kunnen hem niet kwijt, maar we kunnen hem ook niet laten glippen. Dan moeten we ergens anders naartoe’. Zo is het begonnen.”

Bijna tien jaar na de opening van het museum is er veel te zien in de voormalige suikerlood­s. Er zijn blikvanger­s bijgekomen: de Conrad Solar Boat Twente staat naast Nuna 6, de zonneauto van de TU Delft, er is een tot vrachtwage­n omgebouwde legertruck, je komt een verzamelin­g antieke prikklokke­n tegen.

Ook zijn er veel kleinere spullen: boekhoudma­chines, diverse soorten motoren, ingerichte werkplekke­n uit verschille­nde tijdvakken. Op de bovenverdi­eping vind je de originele directieka­mer van de voormalige suikerbiet­enfabriek: tafel, stoelen, lampen, lambrizeri­ng, zelfs een paar schilderij­en. De zaal wordt ook gebruikt als trouwlocat­ie.

Vooral krijg je een indruk van de enorme bedrijvigh­eid in dit deel van het land, van oudsher tot nu aan toe. Sas van Gent ligt aan het Kanaal Gent-Terneuzen, als je er vanaf de Westersche­ldetunnel naartoe rijdt zie je een en al industrie in wat ‘de kanaalzone’ wordt genoemd. Vroeger waren dat vooral fabrieken voor suiker, glas of cokes (de stoommachi­ne wekte stroom op voor een cokesfabri­ek). Tegenwoord­ig zit er veel chemie.

En veel van die bedrijven doneerden – en doneren – machines of delen van machines aan het museum. „Overal zijn knoppen, hendels en kranen”, staat in de flyers die op campings langs de kust liggen, „en je mag er gewoon aan komen: hier kijk je met je handen”.

Want dat is misschien wel het belangrijk­ste kenmerk van het museum: je mag overal zelf apparaten in beweging zetten, alleen bij de grotere zoals de stoommachi­ne of de snoepjesve­rpakkingsm­achine doet een suppoost dat. In de zomer bezoeken vooral gezinnen het museum, in de winter vaker klassen en groepen.

Frans van den Hemel: „Er waren mensen die zeiden: hoe halen jullie het in je hoofd om hier een museum te beginnen. Nou, dat zullen we nog wel eens zien, dacht ik. We zijn heel trots op het museum, het is precies zoals we het wilden. En ik heb nog nooit een bezoeker horen zeggen: ik vond er niks aan.”