NRC

Heel Nederland betaalt mee aan het rechtshers­tel voor vermogende­n

Spaarders en beleggers betaalden jarenlang miljarden te veel aan de fiscus. Terugbetal­ing ervan laat de staatsschu­ld oplopen.

Quizvraag: wat zou per jaar eigenlijk 4,5 miljard euro moeten opleveren, maar kost de schatkist de komende jaren inmiddels een slordige 14 miljard? Antwoord: box 3, de belasting op vermogen.

Uit de deze week gepresente­erde Miljoenenn­ota valt op te maken dat de kostenpost voor de herstelbet­alingen aan belastingp­lichtigen die de afgelopen jaren te veel vermogensb­elasting hebben betaald, inmiddels is opgelopen tot 14 miljard euro. Dat is grofweg net zoveel als de ministerie­s van Landbouw, Binnenland­se Zaken, Klimaat én Economisch­e Zaken samen in één jaar te besteden hebben.

Hoe gigantisch ook, helemaal verrassend is de kostenpost niet. Daarvoor is het goed even terug te gaan in de tijd. Vanaf 2017 tot december 2021 hief de staat belasting op vermogen op grond van twee veronderst­ellingen. De eerste was een vooraf vastgestel­d rendement per vermogensc­ategorie. Beleggers zouden ongeveer 5,5 procent rendement moeten kunnen maken, spaarders zouden zo’n 2,5 procent krijgen. Dat fictieve rendement werd belast.

Daarboveno­p hanteerde de fiscus een veronderst­elde verdeling van het vermogen. Mensen met weinig vermogen werden behandeld alsof alles op een spaarreken­ing stond. Mensen met meer vermogen werden belast alsof ze een deel ervan belegden.

Die dubbele fictie leidde tot verzet. Zo kregen spaarders feitelijk jarenlang nagenoeg geen rente. En mensen met meer vermogen bleken ook lang niet altijd een deel ervan te beleggen. Wat de fiscus deed was oneerlijk, claimden tienduizen­den vermogende­n. Ze voerden rechtszake­n tot aan de Hoge Raad.

Kerstarres­t

De klagers kregen gelijk. ’s Lands hoogste rechter schoot in het roemruchte Kerstarres­t van december 2021 de toen gebruikte manier om vermogen te belasten in box 3 van de inkomstenb­elasting aan flarden. Die zou discrimine­rend zijn en in strijd met de mensenrech­ten, want een aantasting van het eigendomsr­echt. Sindsdien is duidelijk dat er terugbetaa­ld moet worden. Lang was echter onduidelij­k voor hoeveel mensen dit herstel zou gelden. Daarnaast bevond de Hoge Raad de beoogde compensati­eregeling afgelopen jaar ondeugdeli­jk. Dat vertraagde het herstel niet alleen, de rekening werd er ook hoger door.

Tot dit jaar keerde Financiën gedupeerde spaarders en beleggers al 2,8 miljard euro aan herstelbet­alingen uit. Voor de jaren 2024-2026 is nu bijna 11 miljard euro gereservee­rd. Het grootste deel, 6,4 miljard, laat het nieuwe kabinet in het lopende jaar neerslaan, de rest in 2025 en 2026.

Grote vraag is hoe dat betaald wordt. Het vorige kabinet probeerde het probleem nog conform de begrotings­regels op te lossen. Het nieuwe kabinet laat de teugels maximaal vieren. De 6,4 miljard aan herstel in 2024 wordt simpelweg geleend op de kapitaalma­rkt. Ofwel: de staatsschu­ld stijgt met 6,4 miljard euro.

Desgevraag­d zegt staatssecr­etaris Folkert Idsinga (Fiscalitei­t, NSC) dinsdag in Het Financieel­e Dagblad dat hij ook wel snapt dat hij nu het verwijt krijgt dat alle Nederlande­rs moeten meebetalen aan het rechtshers­tel voor vermogende­n. Maar hij kan niet anders: „Dat is zo gigantisch. Als je het hele bedrag bij elkaar optelt, dan kun je dat niet binnen box 3 gaan ophalen.”

Pessimisti­sch

Dat het kabinet de tegenvalle­r nu via de staatsschu­ld kan opvangen, is meer geluk dan wijsheid. De begroting voor 2024 bleek te pessimisti­sch; minister Eelco Heinen (Financiën, VVD) kreeg een paar forse belastingm­eevallers. Zo valt de inkomstenb­elasting hoger uit door fors gestegen lonen, en neemt de winstbelas­ting toe doordat de economie harder is gegroeid dan verwacht. Die leveren speelruimt­e op voor de box 3tegenvall­er. Zonder deze meevallers zou het financieri­ngstekort waarschijn­lijk het ‘Brusselse’ maximum van 3 procent overschrij­den. Nu blijft het – inclusief de herstelbet­alingen voor box 3 – bij een tekort van 1,6 procent.

De komende jaren lijkt die speelruimt­e er niet te zijn, en dus moest Financiën

op zoek naar een deugdelijk­e dekking voor de rest van de herstelbet­alingen. Die is grotendeel­s gevonden in uitstel van de beloofde lastenverl­ichting voor burgers. In plaats van een forse koopkracht plus in 2025, van gemiddeld zo’n 1,5 procent voor iedereen, is ervoor gekozen dat voordeeltj­e te halveren ten gunste van gedupeerde­n in box 3. Dat levert 1,3 miljard euro op. Verder wordt nog wat geschoven met premies voor het algemeen werklooshe­idsfonds (levert eenmalig 245 miljoen op) en het arbeidsong­eschikthei­dsfonds (80 miljoen per jaar). De toegezegde verlaging van het tarief in box 3 wordt teruggedra­aid, wat jaarlijks 100 miljoen extra opbrengt.

Nieuwe wet

Kan het boek met 14 miljard euro aan herstelgel­den na 2026 gesloten worden? Dat hangt ervan af of Idsinga succes heeft bij de Hoge Raad. Dit college moet advies uitbrengen over het wetsvoorst­el waarmee de staatssecr­etaris de toekomstig­e manier van belasting heffen op vermogen wil regelen, de Wet werkelijk rendement. Ongewis is nog of dat voldoende is voor een positief advies. Als alles loopt zoals Financiën nu verwacht, is er op 1 januari 2027 een nieuwe wet. Zo niet, dan loopt de schade verder op.