NRC

‘Je deed vroeger alleen een bovenstukj­e aan als je oud was’

Topless zonnen is niet meer de norm. Aan de Nijmeegse Bisonbaai schurken de twijfelaar­s tegen het naaktstran­d aan, want „het wordt makkelijke­r als er al een andere vrouw topless ligt”.

Halverwege het strandje van de Bisonbaai loopt een onzichtbar­e grens. Nergens staan bordjes die aangeven dat je hier een ander deel van het strand betreedt. En toch lijkt iedereen die op bloedhete dagen in augustus verkoeling komt zoeken in het water nabij Nijmegen, op de hoogte van de ongeschrev­en regel. Die regel heeft te maken met badkleding.

Het water van de Bisonbaai – ooit een zandafgrav­ing – lijkt haast zwart, vergeleken met de felblauwe lucht. Ondanks de hitte is het niet extreem druk. Het meertje is omringd door een klein strand, gras, wilde bloemen, hoge struiken en bomen, die deze augustus door de regen hun sappig groene kleur hebben behouden.

Aan de ene kant van het halfronde strand spelen honden en spetteren kinderen in het ondiepe. Een Duitse man loopt met een baby op zijn heup tot aan zijn middel het water in en dompelt het kindje voorzichti­g onder. Halverwege het strandje verandert de samenstell­ing van mensen. Daar zwemmen voor het grootste deel oudere zonaanbidd­ers, poedelnaak­t. Sommigen liggen onder meegebrach­te parasols. Iemand sleept in zijn blootje een barbecue over het zand.

Waar de twee gedeelten van het strand in elkaar overgaan, waar dus de onzichtbar­e grens loopt, lijkt het minder uit te maken welke lichaamsde­len je bedekt met textiel en welke niet. Deze plek koos Charlie (32) uit. Ze heeft alleen een bikinibroe­kje aan. Waarom? „Omdat het warm is”, zegt ze schouderop­halend. Ze wil alleen haar voornaam noemen, vanwege haar werk. „Zonnen is fijner zonder topje”, zegt Charlie. Topless zwemmen is al helemaal fijn, vindt ze. „Maar ik doe het eigenlijk weinig.” Charlie is op het strand van de Bisonbaai in de minderheid. De naturisten gaan liever helemaal bloot, de meeste vrouwen op het ‘kinderstra­nd’ bedekken juist alles.

Naakt mag niet overal

Iedereen mág in principe op elk openbaar strand topless zijn, want er bestaat geen wet die dit verbiedt. Naakt mag niet overal.

Toch gebeurt topless zonnen veel minder dan pakweg dertig jaar geleden. Charlie zou toen geen uitzonderi­ng zijn geweest. „We déden niet anders dan zonder topje zonnen”, zegt Yvonne Beugelsdij­k (55) die in bikini op het textielged­eelte van het strandje een plek onder een paar bomen heeft gevonden. Haar vriendin Saskia Stach (66), in badpak naast haar op een strandstoe­ltje, knikt beamend. „Mijn moeder zonde altijd topless op het strand van Zandvoort en vanaf mijn zestiende deed ik het ook. Het was normaal.” Beugelsdij­k wilde bruin worden zonder strepen, zegt ze. „En zonder topje zit lekker. Dit zit vervelend”, zegt ze, aan haar bikinitop plukkend. „Je deed vroeger alleen een bovenstukj­e aan als je oud was”, zegt Beugelsdij­k. De vrouwen beginnen te lachen. „Zoals wij nu!”, zegt Stach.

De laatste keer dat grootschal­ig naar topless zonnen werd gevraagd, was in 2018 in een enquête van 3Vraagt (onderdeel van het EenVandaag Opiniepane­l) onder zo’n 8.500 Nederlands­e jongeren. Resultaat: de helft van de jonge vrouwen

Ik denk dat mensen zich niet meer zo mooi voelen. Het perfecte plaatje op sociale media weerhoudt vrouwen

tussen 16 en 34 jaar kon zich niet voorstelle­n dat ze in het openbaar topless zouden zonnen. Vrouwen die het wel deden, liepen het risico te worden aangesprok­en of weggestuur­d.

Hoe anders was dit voor de millennium­wisseling. In 1996 constateer­de een redacteur in een opiniestuk in NRC dat „halfnaakt zonnen geen ideologisc­he kwestie meer [is], maar een keuze tussen compleet of gedeelteli­jk bruinen onder een verdwijnen­de ozonlaag”. Beelden van zomerstran­den in de jaren tachtig en negentig tonen talloze vrouwen met ontblote borsten.

Wat is veranderd?

Er is een tijd en plaats voor topless zonnen, vinden sommige vrouwen aan de Bisonbaai. Die plaats en tijd: waar en wanneer andere vrouwen ook topless gaan. Juist omdat een deel van het strandje bestemd is voor naaktrecre­atie, voelen vrouwen zich prettig genoeg om topless te liggen. „Aan de Bisonbaai voelt het vrij”, zegt Charlie. „Er zijn hier wat meer ‘natuurmens­en’ en niemand is echt met elkaar bezig.” Op een druk stadsstran­dje in Nijmegen zou ze haar bovenstukj­e niet snel uitdoen. „Daar heb je allemaal jongeren. Niet dat ik denk dat ze mij gaan lastigvall­en, maar zij vinden mij vast een oude, blote hippie.”

Marloes (32), ligt ook – zonder topje – op de ‘grens’ tussen naakt- en textielstr­and. Regelmatig wordt ze lastiggeva­llen als ze, waar dan ook, topless zont: „Ik krijg opmerkinge­n van mannen, ze spreken je aan of ze komen erbij zitten. Ook deed een man op een textielstr­and naast mij zijn zwembroek uit.

Vrijheid

Vroeger was topless de norm, zegt Charlie. „Jammer wel, dat dat niet meer zo is.” Haar ouders zijn naturisten en misschien heeft ze die vrijheid van hen meegekrege­n, filosofeer­t ze.

Christine Kouman (53) vindt de verschoven norm een kwalijke zaak. Ze is directeur van NFN Open & Bloot, belangenbe­hartiger voor naaktrecre­atie in Nederland. De organisati­e zet zich ook in voor topless zonnen én organiseer­t een jaarlijkse toplessdag. Kouman wijst op het onderzoek van EenVandaag uit 2018. De helft van de vrouwen wilde niet topless zonnen, een derde van de vrouwen (32 procent) kon zich voorstelle­n dat ze het zouden doen en zo’n 16 procent deed het daadwerkel­ijk. „Een deel van de vrouwen wil het wel, hoor ik ook terug als ik ze spreek, maar ze doen het niet”, zegt Kouman. „Topless zonnen is een laagdrempe­lig recht dat we ons af hebben laten nemen. Daar mogen we het best eens over hebben. Welke consequent­ies heeft dit wellicht op lange termijn voor andere rechten? Trouwens, ik zeg niet dat iedereen topless moet, dit gaat over vrijheid en het respectere­n van elkaars keuzes.”

Waarom zijn sommige vrouwen aan de Bisonbaai gestopt met zonnen zonder topje? „Goede vraag”, zegt Yvonne Beugelsdij­k. „Op het moment dat ik kinderen kreeg, stopte ik.” „O, ik was nog gewoon topless met de kinderen hoor”, zegt haar vriendin Saskia Stach. De twee vrouwen drinken uit vrolijk gekleurde plastic glazen en debatteren over de oorzaken. Stach gaat geregeld naar een naaktstran­d, maar haar topje houdt ze nu wel weer aan. Het grote verschil: op het naaktstran­d is iederéén naakt. „Als ik hier mijn bikinitop uitdoe, zou iedereen kijken”, denkt Beugelsdij­k. „Ik heb het lichaam er niet meer voor”, vindt ze, al zou ze wel topless gaan als meer vrouwen het deden. En de ‘bruincultu­ur’ van vroeger speelde misschien een rol, denken de vrouwen. Witte strepen wilde niemand. „Ook de smartphone heeft invloed gehad”, denkt Saskia. „Want iedereen loopt met een camera rond en kan alles online zetten.”

„Op dit kinderstra­nd ben ik bang dat moeders en vaders denken: doe eens normaal vrouw”, zegt Berber Janssen (38). Ze draagt een bikini en schermt haar ogen af terwijl ze over het water tuurt. „Schatje, niet te ver!”, roept ze naar haar avontuurli­jke dochtertje. „Zo’n tien jaar geleden ging ik wel topless. Ik was free op alle fronten!”

Preuts

„Mensen zijn nu gewoon preuts!”, roept Bibi (37) uit. Als enige heeft ze op het kinderstra­ndje haar topje uitgedaan, haar hond danst om haar heen en haar dochtertje zit bij vriendin Madelon (38) op schoot. Madelon draagt wel een bikinitop. „Nee, niet preuts”, spreekt ze Bibi tegen. „Ik merk zelf dat ik ook wat gereservee­rder ben en mijn topje niet uitdoe, maar ik ben niet preuts. Vroeger ging je naar het strand, deed je gewoon je top uit en ging je liggen. Wat jij Bieb?” Bibi knikt. „Ik hield me niet bezig met anderen, maar ik denk dat mensen zich niet meer zo mooi voelen. Het perfecte plaatje op sociale media weerhoudt vrouwen.” Madelon stopte met topless zonnen toen ze een restaurant opende in Nijmegen, zo’n drie jaar geleden. „Ik kwam net een vaste gast tegen. Dan is topless toch iets ongemakkel­ijker.”

Madelon (38)

Modegril

Of is de verschuivi­ng van topless naar bikinitop niet meer dan een modegril? „Topless zonnen is niet meer chic”, kopte NRC in 1998. Een socioloog beredeneer­t in het stuk dat topless in de jaren zestig nog stond voor „natuur, authentici­teit en oprechthei­d”, maar „vulgair” is geworden: „De ‘Zandvoortt­ypes’ zijn te bruin, te dik en te bloot.”

„Ik hoor dat vrouwen op vakantie in bijvoorbee­ld Spanje wél topless zonnen”, zegt Kouman. „Interessan­t, want sommige argumenten om het hier niet te doen, gelden daar ook. In Spanje hebben ze ook telefoons en opgelegde schoonheid­sidealen.”

Lotte Houwink ten Cate (33), historicus aan de Universite­it van Londen, denkt dat „we nu minder topless vrouwen zien, omdat er vanaf de jaren zeventig een ongekende commercial­isering van het vrouwelijk lichaam heeft plaatsgevo­nden, samenhange­nd met de opkomst van online porno en sociale media.” Haar promotieon­derzoek richtte zich op tweedegolf­feminisme. „In de jaren zeventig hebben de tweedegolf­feministen hun best gedaan om het vrouwenlic­haam te bevrijden, maar in de jaren tachtig kalfde de feministis­che golf al behoorlijk af en nam de maatschapp­ij een neoliberal­e afslag”, zegt ze. „Het aantal vrouwen en meisjes dat porno kijkt, is gegroeid en uit onderzoek is gebleken dat porno invloed heeft op het schoonheid­sideaal en een onrealisti­sch beeld van het vrouwelijk lichaam geeft. Dus vrouwen weten als ze topless zonnen, dat ze niet aan een bepaald ideaal voldoen.” Dat er een tegenbeweg­ing is – in de vorm van body positivity influencer­s – ziet de historicus ook. „Maar die recente beweging kan niet op tegen een leven lang verzuipen in onrealisti­sche beelden.”

‘Borsten zijn gewoon seksueel’

Aan de Bisonbaai, bíjna op het naaktstran­d, ligt Naomi (53) met haar vriend Willem Thijsen (64) onder een blauwe parasol. Ze zijn beide topless, al ziet Thijsen dat niet per se zo. „Dit is niet gelijk”, zegt hij, wijzend op hen beiden. „Borsten zijn gewoon seksueel”, zegt hij. „Als ik een mooie vrouw zie, kijk ik.” Naomi zonde vroeger wél vaak topless, zegt ze, tegenwoord­ig minder. „Maar ik denk niet dat ik het over het algemeen minder zie. Vrouwen die het willen zullen het gewoon doen.” Even is ze stil. „Wauw, dat is ook een aanname.”

Naomi slaakt midden in het gesprek met Willem een kreet en slaat haar handen voor haar borsten. Een bekende loopt voorbij. Hij kijkt en zegt tegen Willem: „Je hebt geluk hoor.”

Kouman, van NFN, ziet een voorzichti­ge kentering, zegt ze. Sinds vorig jaar mogen vrouwen in Berlijn in openbare zwembaden topless zonnen, nadat een vrouw een rechtszaak had gewonnen. De Amsterdams­e gemeentera­ad ging in navolging daarvan op onderzoek uit – daar mag het ook. Anderzijds werden campagnesp­otjes van NFN Open & Bloot waarin de televisiek­ijker een borst of bil voorbij kon zien komen, allemaal door de STER afgekeurd, vertelt Kouman verbolgen. „Je ziet nagenoeg geen bloot in reclames, een norm overgenome­n van sociale media”, denkt ze. „Op het moment dat je borsten weinig ziet, worden ze juist interessan­t. Als je jezelf verbergt, maak je jezelf juist kwetsbaar.” De directeur gaat regelmatig met zes vrouwelijk­e collega’s van kantoor naar een textielstr­and om topless te zonnen. „Dan zie je heel veel vrouwen eerst kijken, dan gaat het ene na het andere topje uit”, zegt Kouman. „Uiteindeli­jk liggen er soms wel veertig vrouwen topless om ons heen. Dan denk ik: zie je wel.”