Stuifmeel plaatst folterblok in Spanje
Een martelwerktuig uit de collectie van het Rijksmuseum blijkt niet uit Zuid-Amerika, maar uit Spanje te komen.
Sherlock Holmes zou er jaloers op zijn: de ijver waarmee een team van Nederlandse paleobotanici en historici de herkomst van een negentiende-eeuws folterblok heeft achterhaald. Het langwerpige stuk hout – voorzien van gaten om de voeten van gevangenen in vast te zetten – was al vijf jaar in het bezit van het Rijksmuseum in Amsterdam, maar waar de ‘voetbalk’ vandaan kwam, wist niemand. Nu blijkt, dankzij speurwerk op basis van stuifmeelkorrels en houtwormvraatsporen, dat het eikenhout van het Iberisch Schiereiland afkomstig is.
Wie aan stuifmeel denkt, komt algauw uit bij bloemen en hooikoortspatiënten. Maar de afgelopen decennia is ook het vakgebied van de foren
sische palynologie in opkomst: daarbij worden stuifmeelkorrels gebruikt om misdaden op te lossen. Onder de schoenzool of aan de broekspijp van een verdachte kunnen ze immers belangrijke informatie leveren over de locaties waar diegene is geweest. In het huidige onderzoek zijn de paleobotanici op vergelijkbare wijze te werk gegaan. Ze beschouwden de houten voetboei als ‘verdachte’ en
monsterden zoveel mogelijk microfossielen, van stuifmeel tot diatomeeën (eencellige algen met een skelet van siliciumoxide) en schimmels.
Microscopisch speurwerk
Dat de onderzoekers de herkomst van de voetbalk zo graag wilden achterhalen kwam ten dele omdat het stuk hout in 2021 te zien was op een tentoonstelling over slavernij. Aangenomen
werd dat de balk op zeventiendeeeuwse plantages in Brazilië werd gebruikt om slaven bij de enkels te boeien, maar analyse van het hout toonde aan dat de boom jonger was dan dat, en pas rond het jaar 1800 werd geveld.
Het microscopische speurwerk toonde aan dat het eikenhouten blok in ieder geval uit het Middellandse Zeegebied afkomstig was, met stuifmeelkorrels van onder meer lavendel en oleander. De aanwezigheid van deze heide duidde op een Iberische oorsprong: Spanje of Portugal. Ook was er stuifmeel van wilde grassen aanwezig, en schimmels afkomstig uit de mest van vee – vermoedelijk werd het hout gebruikt in een vochtige stal of kelder, op een met hooi bedekte vloer, schrijven de onderzoekers. De zoetwaterdiatomeeën en de sporen van houtworm- en kevervraat duiden eveneens op een vochtige omgeving.
De bevindingen lijken te stroken met informatie uit geschiedenisboeken. Want waar in de meeste landen (waaronder Nederland) vaak voetboeien met gaten in de zijkant werden gebruikt – waarbij de gevangenen in zittende positie hun voeten erdoor moesten steken – betreft het onderzochte blok een zeldzamer horizontaal exemplaar, dus met gaten van boven naar beneden. Daarin moesten de gevangen rechtop staan, vaak ook nog met hun nek aan de muur geketend. Juist dat horizontale type werd vaak gebruikt in de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1808-1814).