NRC

Wat kost blauwtong de schapenboe­r?

De zorgen over de verspreidi­ng van blauwtong nemen toe. Nog steeds sterven honderden schapen per dag, ondanks een vaccin. Anders dan in Frankrijk wordt een inenting niet vergoed door de staat.

Het blauwtongv­irus blijft zich in snel tempo verspreide­n door Nederland. Inmiddels is het virus op 3.807 locaties vastgestel­d, vooral bij schapen. Bijna een kwart (898) van die locaties kwam er sinds vorige week maandag bij, met een veelvoud van besmetting­en, meldde de Nederlands­e Voedsel- en Warenautor­iteit (NVWA) donderdag. Een maand geleden was het virus nog op ‘slechts’ 94 locaties geconstate­erd. Hoe zit het met de werking van virus en vaccins en met de financiële schade voor schapenhou­ders?

1 Hoe kan blauwtong zich zo snel verspreide­n?

Het virus wordt verspreid door knutten: bijtende vliegjes die de ziekte van dier tot dier overdragen. Door het natte voorjaar en de warme zomer zijn de knutten volop actief. Vooral schapen kunnen ernstig ziek worden van blauwtong. Symptomen zijn onder andere kreupel lopen, een opgezwolle­n kop en tong, en hoge koorts. Ook kunnen de dieren overlijden. Dagelijks komen zo’n 1.500 tot 1.800 schapen om, stelde de Nederlands­e Schapen- en Geitenfokk­ers Organisati­e (NSFO) vorige week.

Die sterfte leidt inmiddels tot logistieke problemen bij destructie­bedrijf Rendac, het enige bedrijf dat in Nederland dode dieren ophaalt en verwerkt. Kadavers kunnen niet altijd meer de eerstvolge­nde werkdag worden opgehaald bij de boerderij, ook al rijdt Rendac rond met zestig vrachtwage­ns. „Vorige week werkten we al het weekend door om achterstan­den in te halen, dat doen we dit weekend ook”, zegt directeur Sjors Beerendonk. Deze week zorgde ook de hitte voor extra diersterft­e. „Een onfortuinl­ijke combinatie”, aldus Beerendonk,

Sinds de eeuwwissel­ing verschuive­n de uitbraken van Afrika en Zuid-Europa naar het noorden

Piet van Rijn Wageningen Bioveterin­ary Research

die stelt dat dode dieren nog wel binnen twee werkdagen worden opgehaald.

2 We hadden toch een vaccin?

Ja, drie zelfs. Toenmalig minister Piet Adema (Landbouw, ChristenUn­ie) was er bij de aankondigi­ng „zeer verheugd” over. Volgens schattinge­n is inmiddels 90 tot 95 procent van de schapen gevaccinee­rd. Bij de laatste Nederlands­e uitbraak van blauwtong in 2006 waren vaccinatie en natuurlijk­e immuniteit genoeg om het aantal besmetting­en snel te minimalise­ren. Waarom het nu toch misgaat, is „een raadsel”, zegt viroloog Piet van Rijn van Wageningen Bioveterin­ary Research.

Het meest waarschijn­lijk is dat dit vaccin minder goed werkt en dat de huidige variant van het virus (serotype-3) ziekmakend­er is dan andere varianten. Van Rijn zegt dat een tweede vaccinatie­ronde zou helpen. „Dit triggert het immuunsyst­eem opnieuw, waardoor meer antistoffe­n worden aangemaakt en dieren naar verwachtin­g beter en langer beschermd zijn.” Ook het inenten van andere herkauwers kan een verdere verspreidi­ng voorkomen, zegt Van Rijn. „Koeien gaan minder vaak dood aan blauwtong, maar spelen wel een belangrijk­e rol in de verspreidi­ng.”

Dat het zo hard gaat als nu, had niemand verwacht. Toch komt de nieuwe uitbraak niet helemaal onverwacht­s, aldus Van Rijn. Uit bloedonder­zoek van diergezond­heidsdiens­t Royal GD, dat het verloop van blauwtong onderzoekt voor het ministerie, bleek begin dit jaar al dat het aantal schapen met antistoffe­n lager was dan gewenst. Ook van de vaccins was bekend dat ze minder goed zouden werken dan in 2008. Van Rijn: „Aan data die fabrikante­n aanleverde­n, kon je zien dat deze vaccins minder goed zouden beschermen dan vaccins tegen bijvoorbee­ld de variant in 2008.”

Dit betekent overigens niet dat de vaccins helemaal geen effect hebben gehad. „De scherpe rand ten opzichte van vorig jaar lijkt eraf ”, zegt René van den Brom van Royal GD. Waar in 2023 driekwart van de schapen met blauwtong stierf, lijkt dit percentage nu lager te liggen. „Exacte cijfers hebben we nog niet, maar houders zien een deel van de zieke schapen na een paar dagen weer opknappen. Wel wordt ondanks vaccinatie sterfte gemeld.”

3 Wat is de impact op de boerderij?

Voor veel schapenhou­ders is het een wanhopige situatie. Vorig jaar was de vrees voor blauwtongb­esmettinge­n al groot, toen was er nog geen vaccin. Dit voorjaar werd het begin van de vaccinatie­campagne dan ook gevierd als feestdag. Totdat bleek dat schapen nog steeds ziek kunnen worden, of zelfs sterven aan het virus. Veehouders zien hun dieren lijden en kunnen alleen maar hopen op beterschap. Preventiev­e ruiming, zoals bij de vogelgriep, is niet nodig: schapen kunnen elkaar niet rechtstree­ks besmetten.

En dan de financiële schade. Een prik met een vaccin kost een boer tussen de 10 en 20 euro. Daarin zitten ook de voorrijkos­ten en het uurtarief van de dierenarts verrekend. Op een kudde van driehonder­d schapen lopen de kosten voor een vaccinatie­ronde al op tot ergens tussen de 3.000 tot 6.000 euro. Een eventuele tweede ronde zou dat bedrag verdubbele­n.

Ook maken veehouders kosten voor de ruiming van hun gestorven schapen. Destructie­bedrijf Rendac rekent hiervoor vaste, door de overheid gereguleer­de tarieven. Het ophalen van het kadaver van een gestorven schaap kost 28,87 euro, met daarboveno­p 1,59 euro verwerking­skosten. En dan is er nog omzetdervi­ng, die bij veel sterfte in de duizenden euro’s kan lopen. Een gezond slachtscha­ap levert gemiddeld zo’n 150 euro op.

4 Wordt de financiële schade vergoed door de overheid?

Nee, dit tot frustratie van de schapenhou­ders. Zij vinden dat ze gecompense­erd moeten worden door de staat. Niet alleen voor de impact van blauwtong, maar ook voor andere extra kosten die deze periode inhakken op de financiële reserves. Zo is er ook nog de wolf waar boeren maatregele­n tegen moeten nemen, die niet altijd vergoed worden.

Rundveehou­ders zijn daarnaast niet altijd bereid om te vaccineren vanwege de kosten, terwijl dit volgens Van Rijn wel van belang is voor de bestrijdin­g van blauwtong.

Belangenbe­hartiger LTO Nederland wijst daarbij op andere Europese landen, zoals Frankrijk en Luxemburg, waar de overheid de blauwtongv­accins inkoopt en vrij beschikbaa­r stelt aan de boeren. Ook in sommige Duitse deelstaten worden boeren (gedeelteli­jk) gecompense­erd. „Wij vergoeden dierziekte­n in de regel niet, daarvoor zijn er te veel”, reageert een woordvoerd­er van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzek­erheid en Natuur. „De lijn is dat iedere Nederlande­r die een dier houdt er rekening mee moet houden dat het ziek kan worden. Het is het risico voor de ondernemer.”

Dat de buffers bij schapenhou­ders opraken, „ziet en erkent” de minister wel. Woensdag zegde Wiersma in gesprek met de sector een „versneld” onderzoek toe naar de financiële impact van blauwtong op de schapenhou­derij. Wanneer de resultaten volgen, is nog onbekend: naar onderzoeke­rs wordt gezocht. Maar ook daarna lijken gratis vaccins geen optie: „We willen vooral kijken waar het nog meer knelt in de sector. Voor compensati­e, of andere maatregele­n, is eerst economisch­e onderbouwi­ng nodig”, aldus de woordvoerd­er van het ministerie.

5 Hoe is het in de rest van Europa?

Via Nederland heeft de nieuwe variant van blauwtong zich ook naar andere landen verspreid. In Duitsland nam het aantal gevallen binnen een paar weken toe tot bijna 1.900. Vorig jaar was dit nog slechts 23. In België staat de teller inmiddels op meer dan 500 locaties met besmetting­en. Ook Frankrijk en Luxemburg kregen afgelopen weken te maken met hun eerste besmetting­en met de virusvaria­nt. Denemarken volgde op 13 augustus met de eerste melding in vijftien jaar.

Wij vergoeden dierziekte­n in de regel niet, daarvoor zijn er te veel

6 Wat is het verband met de veehouderi­j en klimaatver­andering?

Nederland heeft een relatief hoge dieren bedrijfsdi­chtheid. Die kunnen meespelen in de snelle verspreidi­ng van blauwtong, zegt Van Rijn. „Een knut hoeft hier niet ver te vliegen om een volgend dier of bedrijf te besmetten.” Daarnaast worden door klimaatver­anderingen de omstandigh­eden voor knutten gunstiger. Winters zijn gemiddeld milder. „Sinds de eeuwwissel­ing zien we de uitbraken met blauwtong langzaam van Afrika en Zuid-Europa opschuiven naar het noorden.”

woordvoerd­er van ministerie van Landbouw

7 En de mens? Loopt die gevaar?

Het korte antwoord: nee. De kans op een mutatie waar mensen door worden geïnfectee­rd is „ongelofeli­jk klein”, zegt Van Rijn. Blauwtong komt alleen voor bij herkauwers, zoals schapen, geiten, runderen.

Sporadisch raakt een hond besmet met blauwtong door het eten van besmet vlees. Maar de vermeerder­ing van het virus is dan zo klein, dat het niet kan overslaan op andere honden, laat staan op mensen.

8 Hoe nu verder?

Een nieuw, verbeterd vaccin laat voorlopig op zich wachten, denkt Van Rijn. „Er zijn nu vast wetenschap­pers bezig met nieuwe vaccins, maar dit kost jaren onderzoek.” Intussen is de verwachtin­g dat de weersomsta­ndigheden tot november gunstig zullen blijven voor knutten en dus voor het virus. Van Rijn adviseert boeren daarom ook om, waar mogelijk, aan andere maatregele­n dan vaccins te denken, zoals het ophokken van herkauwers in goed geventilee­rde stallen.