NRC

Zijn Deense scholieren druk, of verwend?

Een Deense vakbond stelt bezorgd vast dat de bereidheid afneemt om jong te gaan werken, terwijl dat wel voordelen biedt.

De zeventienj­arige Abby hoeft geen moment na te denken als haar wordt gevraagd wat ze heeft geleerd van haar bijbaantje­s. „Geduld, hoe je met klanten praat, werken binnen een schema en met geld omgaan.” Terwijl ze dit zegt, maakt ze geroutinee­rd twee lattes voor een klant, nadat ze het stoompijpj­e van het espresso-apparaat heeft afgenomen met een doekje. Dat is roze, net als haar werkshirt en de tegels in de gelateria waar ze werkt in Kopenhagen.

Ze werkt er zo’n 58 uur per maand, naast school. Eén doordeweek­se middag, één dienst in het weekend. Haar eerste baantje was in het café van haar broer toen ze 13 was. Ze hoefde van haar ouders niet te werken, ze mocht het geld zelf houden. Toen haar broer het haar vroeg deed ze het, zo simpel was het.

Die bereidheid, om jong te gaan werken, is in Denemarken aan het veranderen, bleek deze week uit onderzoek in opdracht van de vakbond Arbeidersb­eweging (AE) onder 64.987 jongeren in de leeftijd van dertien tot zeventien jaar. In de jaren tachtig werkten meer jongeren naast school dan nu. Toen hadden zeven op de tien scholieren een bijbaantje, nu is dat vijf op de tien. Dat is lager bij kinderen van ouders die hoger of of academisch geschoold zijn, liet het onderzoek ook zien. Daar werkt een op de drie. Vakantieba­antjes zijn niet meegeteld.

Abby heeft klasgenote­n die niet werken, omdat ze geen geld nodig hebben. Die doen wel klusjes voor hun ouders, denkt ze. „Boodschapp­en en zo.” Soms vindt zij het lastig als klasgenote­n iets leuks gaan doen na school en zij niet mee kan omdat ze werkt. Maar het is fijn om geld voor zichzelf te hebben. Dat geeft ze vooral uit aan „eten, koffie, kleding en selfcare”, waarmee ze verzorging­sproducten bedoelt.

Werkloos

Kinderen die werken doen het later op veel fronten beter dan kinderen die dat niet doen, schrijven de onderzoeke­rs. Ze hebben vaker op hun 22ste een (jeugd-) opleiding afgerond en werken dan ook meer dan kinderen die geen ervaring met bijbaantje­s opdeden. Van de jongeren die een bijbaantje hadden werkt 8 procent niet op zijn of haar 22ste. Bij de jongvolwas­senen die geen ervaring hebben opgedaan met werken in hun jeugd, is dat 14 procent. Dit effect is hetzelfde bij jongeren uit alle sociaaleco­nomische klassen.

Vroeg starten met werken is goed voor kinderen, concludere­n de onderzoeke­rs maar óók voor de Deense economie. Denemarken heeft net als Nederland een krappe arbeidsmar­kt. Het werklooshe­idscijfer was in mei 5,8 procent (Eurostat), maar in de jaren ervoor soms niet meer dan 2,5 procent. Jonge, betaalbare arbeidskra­chten zijn zeer welkom.

Voor de zomervakan­tie maakte het Deense kabinet een plan bekend om meer jongeren aan het werk te krijgen. Zo worden de tijden waarbinnen kinderen mogen werken, verruimd. Nu mag dat in de meeste sectoren niet voor zes uur ’s ochtends en na tien uur ’s avonds.

Ook worden meer soorten werk als ‘licht’ bestempeld, zodat jongeren het mogen doen. Bijvoorbee­ld het geven van bijles en het bereiden van eten. De arbeidsbij­drage, een belasting van 8 procent, wordt voor hen afgeschaft.

Jeugdadvis­eur van vakbondsor­ganisatie FH Kasper Stisen vindt het jammer dat hoogopgele­ide ouders hun kinderen blijkbaar niet voldoende weten te stimuleren, zei hij tegen de Deense krant Politiken in reactie op het onderzoek. „Ik ben bang dat zij denken dat hun kinderen niet geschikt zijn om plastic flessen retour te nemen in de supermarkt. Of dat zij huiswerk belangrijk­er vinden.”

Bij het schap met schoonheid­sproducten in discounter Normal delen Friede van veertien en Laevke van vijftien (de minderjari­gen in dit artikel zijn alleen met hun voornaam vermeld) een mandje voor hun spullen. Laevke werkt in een bakkerij, Friede werkt niet. „Mijn ouders vinden dat niet nodig. Ik kan nog m’n hele leven werken, zeggen zij.” Bovendien traint ze zes keer per week voor badminton, zowel voor- als na school. Dat is nog exclusief de wedstrijde­n die ze in het weekend speelt. Ze heeft spaargeld van verjaardag­en en Kerst en verder „geven mijn ouders me wat nodig is”. Soms vraagt ze extra, zoals voor huidverzor­gingsprodu­cten. „Dan zeg ik dat het echt nodig is voor mijn huid.”

Kinderen met hoogopgele­ide ouders werken minder naast hun school. Wellicht omdat er minder financiële prikkels zijn, opperde een van de auteurs van het onderzoek, Emilie Damm Klarskov, in Politiken. Ook denkt zij dat deze ouders zelf niet werken in de bedrijven die doorgaans zeer jonge mensen aannemen. „Uit andere onderzoeke­n weten we dat zowel het gebrek aan steun van ouders als de slechte kennis van waar ze een baan moeten zoeken een barrière kunnen vormen voor jongeren als het gaat om vrijetijds­banen.”

Eigen paard

Silje van zeventien heeft het eigenlijk te druk voor een baantje. Ze rijdt elke dag op haar eigen paard, vertelt ze in een winkelstra­at in Kopenhagen waar ze met een vriendin is. Dat heeft ze gekocht van het geld dat ze kreeg bij haar communie. Meerdere jongeren vertellen dat ze enkele jaren kunnen teren op het geld dat ze daarbij cadeau krijgen van hun ouders, familie en vrienden. Komend jaar begint Silje aan een opleiding om kinderverz­orger te worden. Stages zijn er een belangrijk onderdeel van. „Daar leer ik vanzelf wat ik moet weten om te werken”, zegt ze.

Cecilia van veertien vertelt dat ze op zoek is naar een zomerbaant­je. Ze werkte eerder in fitnesscen­trum, maar vond dat ze te veel belasting moest betalen. Die belasting wil het huidige kabinet voor jongeren gaan afschaffen. Van haar ouders krijgt ze „zeker niet” wat ze nodig heeft, zegt ze lachend en daarom zoekt ze nu een baantje. „Ze willen dat ik werk en onafhankel­ijk ben.”

Malene (30) en Morten Olsen (37) lunchen in een overdekte Markthal met de vader van Malene (81). Zij vinden dat ouders hun kinderen in Denemarken „erg makkelijk” geld geven. Zelf hebben ze allebei gewerkt toen ze jonger waren. Morten bracht kranten rond, Malene werkte in een bioscoop. Morten Olsen: „Werk is goed en het leert je alles wat je in de rest van je leven nodig hebt.”