NRC

Met zoveel mensen op de planeet móét je wel samenwerke­n

In 2030 moet de wereld er een stuk beter uitzien, dankzij de duurzame ontwikkeli­ngsdoelen. Voor grote veranderin­gen hebben ze nog niet gezorgd. Maar ze geven wel een richting aan.

Over de duurzame ontwikkeli­ngsdoelen die alle 193 landen van de Verenigde Naties in 2015 samen hebben afgesproke­n, wordt vaak in grote woorden gesproken. Twee weken geleden nog, door ondersecre­taris-generaal van de Verenigde Naties Amina Mohammed. Op het High-level Political Forum 2024 in New York had ze het over „de grote uitdaginge­n die voor ons liggen”. Dat zijn weliswaar lastige vraagstukk­en, maar met z’n allen kunnen we die oplossen, zei ze, „om die vreedzame, welvarende en duurzame toekomst te bereiken die alle mensen niet alleen nodig hebben, maar ook verdienen”.

De conferenti­e besteedde veel aandacht aan armoede en honger, aan klimaatact­ie en een vreedzame en inclusieve samenlevin­g. Landen konden er laten zien hoe ver ze zijn met hun doelen en welke uitdaginge­n nog in het verschiet liggen. De bijeenkoms­t was ook een voorbereid­ing op de grote Summit of the Future, de ‘Top over de toekomst’ die de Verenigde Naties in september houden. Die biedt volgens Mohammed „een unieke kans” om „het aangetaste vertrouwen in internatio­nale samenwerki­ng en menselijke solidarite­it te herstellen”.

De resultaten van de duurzame ontwikkeli­ngsdoelen – sustainabl­e developmen­t goals, ofwel sdg’s – blijven ver achter bij de grote woorden. Er zijn zeventien van die doelen, onderverde­eld in liefst 169 subdoelen. Die variëren van armoede en honger uitbannen en goed onderwijs en schoon drinkwater garanderen tot ecosysteme­n, biodiversi­teit en klimaat beschermen en vrede, goed bestuur en rechtvaard­igheid realiseren.

Achteruitg­ang

Al die doelen op tijd behalen, gaat zeker niet lukken. In 2030 zou het zover moeten zijn, maar uit een verontrust­end rapport bleek vorig najaar, halverwege de einddatum, dat slechts 12 procent van de subdoelen min of meer op schema ligt.

„De belofte verkeert in groot gevaar”, aldus de rapporteur­s. Voor het eerst in decennia is er „door een combinatie van klimaatont­wrichting, conflicten, economisch­e neergang en de gevolgen van de coronapand­emie” zelfs sprake van een achteruitg­ang in de mondiale ontwikkeli­ng.

Covid-19 heeft de sdg’s zeker vier jaar teruggewor­pen, luidde een van de conclusies. Al voor de pandemie bedroeg het tekort aan financiële ondersteun­ing voor de sdg’s zo’n 1.800 miljard euro, becijferde­n de organisati­e voor geïndustri­aliseerde landen (OESO) en de ontwikkeli­ngsorganis­atie van de VN. Tijdens corona is dat bedrag opgelopen tot ruim 3.800 miljard euro.

Frank Biermann, hoogleraar mondiale institutie­s en organisati­es voor duurzaamhe­id aan de Universite­it Utrecht, doet veel onderzoek naar de sdg’s. In een videogespr­ek bevestigt hij dat het er niet best voor staat. In het Global Goals Project van de universite­it is een zeer uitgebreid­e analyse gemaakt. „Onze conclusie is dat de sdg’s nergens voor een doorslagge­vende veranderin­g hebben gezorgd.” Met een aantal collega’s schreef Biermann naar aanleiding daarvan een artikel in het wetenschap­pelijk tijdschrif­t Science over de zwakheden in de sdg’s – en over de mogelijkhe­den voor versterkin­g.

Geen doelen maar wensen

De sdg’s zijn in feite helemaal geen doelen, maar wensen. Ze zijn niet afdwingbaa­r en vaak ook nogal vaag, zegt Biermann. „De officiële boodschap luidde: we are saving the world. Zo staat het ook in de inleiding. Maar neem het doel ‘promote peaceful and inclusive societies for sustainabl­e developmen­t’. Tja, in Noord-Korea vinden ze dat ze dat ook doen.”

Volgens Biermann was er na de Millennium-doelen, die rond het jaar 2000 werden geïntroduc­eerd en in 2015 moesten zijn behaald, behoefte aan iets nieuws. De oude doelen – die evenmin zijn gehaald – kwamen in essentie nog uit de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, zegt Biermann. „Het was in feite traditione­le ontwikkeli­ngssamenwe­rking. De nieuwe doelen moesten voor de hele wereld gelden. De boodschap van de sdg’s is: elk land is een ontwikkeli­ngsland en moet de voortgang van zijn eigen ontwikkeli­ngsdoelen bij de VN inleveren.”

De sdg’s zijn breder geformulee­rd, legt Biermann uit. „De oude ontwikkeli­ngshulp vind je nog terug in de eerste doelen, over bijvoorbee­ld honger, armoedebes­trijding en gezondheid­szorg. Daar zijn milieudoel­en bij gekomen en doelen voor goed bestuur, corruptieb­estrijding en eerlijke verdeling van welvaart. Sommige doelen zijn juist voor rijke landen moeilijk, zoals ‘doel 12’, over verantwoor­d consumeren en produceren.”

Dat al die fraai geformulee­rde doelen niet bindend zijn, past volgens Biermann in een trend. Hetzelfde gebeurde bij klimaatond­erhandelin­gen. Het eerste akkoord, het Kyoto-protocol, stamt uit 1997. Daarin was nog precies vastgelegd hoeveel broeikasga­ssen elk land moest reduceren. In het Parijs-akkoord uit 2015 was de verplichti­ng vervangen door ‘nationaal bepaalde bijdrages’. „De sdg’s werken ook met deze ‘governance by goals’, zoals we dat noemen: regelmatig rapportere­n over de voortgang en dan kijken of het werkt, en of het genoeg is.”

Duidelijk is dat het niet genoeg is. Dus zal de roep om aanpassing­en toenemen. Zo kan volgens Biermann de einddatum wel eens worden verschoven naar 2034 of 2035, vanwege het tijdverlie­s door corona. En sommige doelen zullen misschien worden aangescher­pt. „Misschien zal zelfs worden gepleit voor nieuwe doelen”, zegt Biermann, „bijvoorbee­ld over digitalise­ring. Dat was in 2015 nog geen groot thema.” Volgens linkse critici moet het doel om een einde te maken aan extreme armoede worden aangevuld met ‘een einde maken aan extreme rijkdom’.

Fossiele subsidies

Tekort aan geld voor duurzame doelen is opgelopen tot 3.800 miljard euro

In hun artikel in Science pleiten Biermann en de zijnen voor meer differenti­atie. „Aan rijke landen kun je hogere eisen stellen. En er zijn onderwerpe­n die zich juist wel lenen voor juridisch bindende afspraken – bijvoorbee­ld over subsidies voor de fossiele industrie. Je zou met een kleine groep voorlopers kunnen beginnen, andere landen kunnen zich daar dan later bij aansluiten.”

Maar waarom al die moeite voor iets wat toch niet blijkt te werken? „We leven nu eenmaal met acht miljard mensen op deze planeet. Dan móét je wel samenwerke­n. Problemen met klimaat, biodiversi­teit, maar ook armoede en gezondheid, kan de internatio­nale gemeenscha­p alleen gezamenlij­k oplossen. En om dat te doen, moet je doelen stellen. Je moet bepalen welke kant je op wilt. Daarvoor moet je compromiss­en sluiten, voorstelle­n accepteren die niet altijd superconsi­stent of superprogr­essief zijn. Maar ze dan maar afschaffen is geen alternatie­f. De duurzame ontwikkeli­ngsdoelen zijn niets anders dan een regeerakko­ord voor de wereld.”