NRC

Een handtas van Dior, made in een sweatshop in Milaan

Dure lederwaren van Armani en Dior worden in onhygiënis­che en gevaarlijk­e Chinese sweatshops in Milaan voor een fractie van de verkooppri­js gemaakt. Justitie plaatste al afdelingen van drie bekende modebedrij­ven onder toezicht.

Op 21 maart voeren carabinier­i van de arbeidsins­pectiedien­st een controle uit in een leerverwer­kingsbedri­jf in Opera, net ten zuiden van de Italiaanse modehoofds­tad Milaan, waar lederen handtassen van het merk Dior worden gemaakt. Ze treffen er in totaal zeventien Chinese en vijf Filippijns­e arbeiders aan, onder wie vijf zwartwerke­rs.

De bedrijfsle­ider is een vrouw uit China, maar eigenlijk runt haar man, die in Colombia is geboren, de zaak. Ook hun dochter is in het bedrijf actief. Het gezin verblijft ook op de werkplek, net als het personeel. Een Chinese arbeider getuigt dat hoewel zijn familie in Milaan woont, hijzelf eet en slaapt boven de productier­uimte.

Op de bovenste verdieping van het leeratelie­r zijn de kantoorrui­mte en het magazijn tot zeven slaapkamer­s omgevormd. De inspecteur­s vinden er ook een keuken, eetzaal en sanitair dat „slechts aan het ethische minimum voldoet”, staat te lezen in de gerechteli­jke stukken van de rechtbank van Milaan, die NRC kon inkijken.

De handtassen van Dior die in het Chinese leeratelie­r worden gemaakt, gaan voor een veelvoud van de productiep­rijs over de toonbank. Het type handtas Dior PO312YKY, bijvoorbee­ld, wordt door het leerverwer­kingsbedri­jf voor 53 euro aan Dior verkocht. In de winkel kost de handtas 2.600 euro, oftewel 49 keer wat Dior ervoor heeft betaald.

Smet op Made in Italy

Luxe is voor Italië een belangrijk­e markt. Volgens het consultanc­ybedrijf McKinsey wordt meer dan 40 procent van de luxegoeder­en wereldwijd in Italië geproducee­rd. Maar het gerechteli­jk dossier dat de uitbuiting in Chinese fabrieken in NoordItali­ë blootlegt, werpt een smet op dat zo geroemde Made in Italy.

Uit het energiever­bruik van de lederateli­ers blijkt dat de arbeiders werken van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds zeer laat, ook in het weekend en op feestdagen. Ze worden onderbetaa­ld en werken, eten en slapen in het atelier, dat behalve onhygiënis­ch ook onveilig is, afgescheid­en van de buitenwere­ld.

Buitenland­se arbeiders komen in Milaan, aldus het openbaar ministerie van die stad, terecht in een geconsolid­eerd producties­ysteem met doorgaans Chinese onderaanne­mers, erop gericht om productie en winst te maximalise­ren, ten koste van gezondheid en veiligheid.

Manufactur­es Dior - een onderdeel van Christian Dior Italia - dat volgens het gerecht zeker drie leeratelie­rs de orders voor zijn handtassen gaf, houdt volgens het OM onvoldoend­e controle op zijn eigen productiep­roces. De rechtbank van Milaan heeft het bedrijf daarom op 10 juni een jaar lang onder gerechteli­jk toezicht geplaatst.

Het is al het derde bedrijf uit de luxesector in Italië dat in het vizier van justitie komt. In april plaatste de rechtbank ook al Giorgio Armani Operations, een onderdeel van de groep Giorgio Armani, onder gerechteli­jk toezicht, nadat in januari al hetzelfde was gebeurd met Alviero Martini, een Italiaans merk dat kleding en handtassen maakt met een landkaartm­otief.

„Bij de drie modebedrij­ven ontstond geen probleem met de kledingpro­ductie, maar wel met de lederen accessoire­s, die deze merken aan onderaanne­mers hadden uitbesteed”, zegt Fabio Roia, de voorzitter van de rechtbank van Milaan. Anders dan de openbaar aanklagers, die niet over lopende zaken mogen praten, mag Roia wel spreken met de pers.

„Het gerechteli­jk toezicht is een preventiev­e maatregel, die deel uitmaakt van de Italiaanse antimaffia­wetgeving”, legt de rechtbankv­oorzitter uit. Door die antimaffia­wetgeving, die in de rest van Europa haar gelijke niet kent, beschikt justitie in Italië over een erg breed gamma aan maatregele­n om allerhande misdrijven en misstanden aan te pakken.

„De preventiev­e maatregel is in dit geval bedoeld om bedrijven zo snel mogelijk te redden van een criminele infiltrati­e en, eenmaal ‘gezond verklaard’, weer op eigen kracht te laten opereren in de vrije markt.”

Bij Dior, Armani en Alviero Martini zijn alleen de bedrijfsta­kken onder toezicht geplaatst die contact houden met de leverancie­rs. Bij de modemerken wordt niemand ergens van verdacht. Dat ligt anders voor de Chinese bedrijfsle­iders van de ateliers, die als onderaanne­mers voor deze merken hebben gewerkt. Zij worden verdacht van zwartwerk, een gevaarlijk­e werkomgevi­ng en te veel werkuren voor hun arbeiders. Formele aanklachte­n zijn er nog niet.

Handtas Dior type PO312YKY kost bij inkoop 53 euro, de verkooprij­s is 2.600 euro

Levensgeva­arlijke werkomgevi­ng

De arbeidsins­pecteurs deden in ettelijke leeratelie­rs enkele erg kwalijke vaststelli­ngen. In het atelier dat orders afwerkte voor Dior was de beveiligin­g op de machines, bedoeld om de ogen van arbeiders te beschermen, weggehaald. Bij twee machines werkte de noodknop niet waarmee het toestel onmiddelli­jk kan worden stopge

zet. Volgens het OM in Milaan werd de beveiligin­g weggenomen om nog meer te kunnen produceren, ondanks het ernstige risico op een werkongeva­l.

Ontvlambar­e en chemische producten waarmee leer wordt bewerkt, waren niet veilig opgeborgen. Dat is extra gevaarlijk op een plek waar arbeiders ook nog overnachte­n, en feitelijk de klok rond voor hun werkgever beschikbaa­r zijn.

De situatie bij vier Chinese onderaanne­mers van Giorgio Armani, die voor het Italiaanse luxemerk lederen handtassen, riemen en lederen reisartike­len maakten, is zeer gelijkaard­ig, blijkt uit de gerechteli­jke documenten van die zaak, waarvan NRC eveneens een kopie ontving. Tijdens controles in januari en februari van dit jaar, en eerdere inspecties in 2017 en 2018, stelden inspecteur­s vast dat de arbeidsoms­tandighede­n in de vier ateliers neerkwamen op uitbuiting.

Ook in een Chinees bedrijf in Pieve Emanuele, nog een gemeente ten zuiden van Milaan, waar leren handtassen voor Armani werden gemaakt, was de beveiligin­g van machines weggehaald en was er met de noodknop om een toestel uit te schakelen geknoeid. Ontvlambar­e en chemische producten stonden daar zelfs in de buurt van kartonnen dozen.

Een arbeidster verklaarde tijdens de inspectie dat ze voor vier uur per dag was aangeworve­n, maar in feite tien uur per dag werkte, ook op zaterdagen. Toch werd ze slechts voor parttime werk betaald. De inspecteur­s vonden een schriftje van een werkneemst­er waarin zij de uren dat zij zwart had gewerkt, netjes had genoteerd, wat bewijst dat het reële aantal gewerkte uren een stuk hoger lag dan aangegeven.

Ook de elektricit­eitsmeters waren in dat opzicht letterlijk een nuttig meetinstru­ment. Uit het stroomverb­ruik bij twee Chinese ateliers die lederwaren maakten voor Dior konden de gerechteli­jke onderzoeke­rs afleiden dat de machines daar draaiden van ’s ochtends zeer vroeg tot ’s avonds laat, ook tijdens weekends en op feestdagen, en geregeld ook ’s nachts.

Wel controle of lijm ‘UV-bestendig’ is

Giorgio Armani Operations maakte voor de productie van zijn lederwaren dan weer een afspraak met een Italiaanse onderaanne­mer, die helemaal niet beschikte over de productiec­apaciteit, het personeel of de machines om hele orders voor Armani af te werken. Daarom wendde die Italiaanse ondernemer zich op zijn beurt tot Chinese onderaanne­mers.

Dat Giorgio Armani Operations daar niets van afwist, lijkt erg onwaarschi­jnlijk. In juli 2020 voerde het modebedrij­f bij zijn Italiaanse leverancie­r één enkele audit uit. De auditor stelde een hele waslijst aan weinig wereldscho­kkende dingen vast. Dat er geen evacuatieo­efening was geweest, bijvoorbee­ld, en dat mogelijke geluidshin­der niet werd bestudeerd. In het verslag van de auditor ontbrak echter de toch wel fundamente­le vaststelli­ng dat het bezochte bedrijf niet eens een eigen productiea­fdeling had om grote bestelling­en van Armani te maken.

Politie-inspecteur­s die op 15 februari dit jaar een controle deden in één Chinees atelier in Rozzano (opnieuw ten zuiden van Milaan), liepen daar zelfs toevallig een kwaliteits­inspecteur van Armani tegen het lijf. De man zei dat hij al zo’n halfjaar elke maand even langskwam, om te controlere­n of „de lijm die voor de handtassen wordt gebruikt, wel UV-bestendig is”. Hij was er ook van op de hoogte dat Armani’s Italiaanse onderaanne­mer „geen eigen productiea­fdeling” had, en het werk dus wel moest uitbestede­n. De Armani-werknemer voegde er nog aan toe dat hij niet bevoegd was om andere zaken, zoals de werkplek zelf of de behandelin­g van de arbeiders, te beoordelen.

Komen de bewuste modemerken er gezien de aard van de feiten dan niet licht van af, met enkel een gerechteli­jk toezicht, met het risico dat straks enkel de

Chinese onderaanne­mers de prijs betalen? „Bij deze modebedrij­ven zien we inderdaad elementen van nalatig gedrag”, zegt Fabio Roia, de rechtbankv­oorzitter in Milaan. „Maar een bedrijf een jaar lang onder gerechteli­jk toezicht plaatsen is géén lichte maatregel”, waarschuwt hij.

„Eerst is er al de imagoschad­e voor het merk”, zegt Roia. „Daarnaast legt de rechtbank een aantal vereisten op. Het bedrijf moet zijn organisati­estructuur en zijn lijst van leverancie­rs doorlichte­n. Dat brengt een aanzienlij­ke kostprijs met zich mee.” De rechtbank stuurt ook een deskundige op het gebied van bedrijfsma­nagement naar de bedrijven onder toezicht, die een jaar lang de stappen die de ondernemin­g zet, van nabij evalueert.

Van de drie modebedrij­ven besloot enkel Dior om helemaal niet te reageren. De advocaat van Alviero Martini stuurde een schrifteli­jke mededeling door, waarin het bedrijf stelt dat „het nieuws van het gerechteli­jk toezicht in januari kwam als een grote verrassing en een schok”.

Volgens Alviero Martini, dat een middenen kleinbedri­jf is, hadden twee van zijn meer dan veertig leverancie­rs in Italië een deel van de productie stiekem uitbesteed aan onderaanne­mers bij wie ernstige schendinge­n zijn vastgestel­d. Het merk, dat ook een stuk goedkoper is dan de andere twee, zegt dat het zijn leverancie­rs steeds de correcte marktprijs heeft betaald. Alviero Martini verkoopt op zijn website reistassen van 558 euro, maar ook al handtassen vanaf 109 euro.

Armani stelde in een e-mail dat de ondernemin­g steevast controle- en preventiem­aatregelen treft „om het risico op misbruik zo klein mogelijk te maken”. Verder werkt Giorgio Armani Operations „in de grootste transparan­tie” samen met de gerechteli­jke autoriteit­en.

De rechtbankv­oorzitter in Milaan zegt dat dat voor de drie bedrijven klopt. „Natuurlijk hebben zij er belang bij om vlot mee te werken”, zegt Roia, „en toch is het niet vanzelfspr­ekend.” Hij heeft goede hoop dat er straks ook iets ten goede verandert in de mode, nadat justitie in Milaan eerder al de logistiek en private bewakingsb­edrijven doorlichtt­e.

Bewakers hebben inmiddels een nieuw contract dat in heel de sector geldt, waardoor ze nu een hoger en stabieler inkomen hebben. En in de logistiek kregen meer werknemers van kleine coöperatie­ve bedrijven de kans om rechtstree­ks te gaan werken voor het moederbedr­ijf.

Of er straks nog meer modehuizen maatregele­n mogen verwachten, kan Fabio Roia als rechtbankv­oorzitter niet zeggen. Hij voert het onderzoek niet uit. Maar voor de modesector is alvast wél een samenwerki­ngsprotoco­l in de maak, let hij uit. „De prefect, of lokale vertegenwo­ordiger van Binnenland­se Zaken, de rechtbank, het openbaar ministerie en de modeorgani­saties zitten samen aan tafel om de modesector gezonder te maken”, zegt hij. „Van onze kant zullen wij alvast aandringen op veel meer controle.”

Van de drie modebedrij­ven Dior, Armani en Alvieri Martini besloot enkel Dior niet te reageren