NRC

Boem! Daar ontploft een lachgascil­inder

Sinds het lachgasver­bod worden lachgascil­inders steeds vaker in het restafval gedumpt. Tot gruwel van afvalverwe­rkers.

Het is een beetje als de grijpmachi­ne op de kermis, maar dan een extreem grote variant. De 58-jarige Herman Vormer werkt vanuit een cabine op ruim dertig meter hoogte, in een Star Wars-achtige stoel die kan ronddraaie­n, met beide handen op een zwarte joystick. Vormer bestuurt vanachter een raam een grijphaak in een enorme loods, waarin een haast niet te bevatten hoeveelhei­d afval ligt, een berg van luiers, blikjes, plastic: alles wat wordt weggegooid, belandt hier.

Vormer gooit afval in een van de zes verbrandin­gsovens. Als grijze wolken verdwijnt het vuilnis vervolgens via een gigantisch­e schoorstee­n. De geur van verbrand afval ruik je buiten én binnen. Zo gaat het hier – vierentwin­tig uur per dag, zeven dagen per week.

Vormer werkt voor het Afval Energie Bedrijf (AEB), dat in Amsterdam vuilnis verwerkt. Hij opereert aan het eind van de voedselket­en en moet wat de maatschapp­ij heeft verbruikt en uitgespuug­d, zo netjes mogelijk in de ovens deponeren. Wat Vormer wegwerkt, zegt veel over de buitenwere­ld. Tijdens corona verwerkte hij tonnen aan mondkapjes, daarna duizenden ongebruikt­e vaccins.

Sinds 1 januari 2023 hoort Vormer om de zoveel dagen een dreun. Dan weet hij: het is weer zo ver. Er is weer een lachgascil­inder in de oven beland. Door de warmte neemt de druk in die stalen tanks toe, waarna ze met geweld uit elkaar klappen. Tijdens die explosies voelen de medewerker­s van AEB de vloer trillen. Ze dragen extra beschermin­g. Na een ontploffin­g is een oven soms twee tot drie dagen onklaar.

Statiegeld

Die explosies houden volgens de medewerker­s direct verband met een maatregel die landelijk op 1 januari 2023 inging. Sindsdien is het in Nederland verboden lachgas te gebruiken of te verkopen. Het gebruik ervan zou onder meer in het verkeer ongelukken veroorzake­n. Met het verbod kwam het statiegeld op tanks of cilinders met lachgas te vervallen. Gevolg: ze worden gedumpt, bijvoorbee­ld in ondergrond­se afvalconta­iners of vuilnisbak­ken in het park.

Via die weg belanden de cilinders in de oven. Dat leidde volgens Boris van der Ham, voorzitter van de Vereniging Afvalbedri­jven, die zestig afval- en recyclingb­edrijven vertegenwo­ordigt, in 2023 al tot tienduizen­d ontploffin­gen. In totaal werden bij de afvalverwe­rkers 500.000 cilinders aangetroff­en. De kosten van de explosies, waardoor ovens stilliggen en gerepareer­d moeten worden, worden berekend op 150 miljoen euro per jaar.

Volgens Van der Ham is het aantal explosies sinds het lachgasver­bod „in een kaarsrecht­e lijn” opgelopen. Het stoort hem dat de gevolgen van de maatregel „volledig bij de afvalbedri­jven worden neergelegd”. Hij wil dat het Rijk optreedt. „Dit is gevaarlijk voor mensen én het kost enorm veel geld. Maar tot nu toe gebeurt er nauwelijks iets. Ik noem dat een onbetrouwb­are overheid.”

AEB heeft geconclude­erd dat het zo niet langer kan. Gemeenten en bedrijven worden daarom verzocht hun afval aan te leveren zonder cilinders.

Dat is nog niet zo makkelijk, merkte wethouder Anneke Grummel (D66) van de gemeente Heemstede. Het verwijdere­n van cilinders met een magneet is onvoldoend­e effectief, de shredder is op dit moment het enige alternatie­f. Die vermaalt het afval, waardoor cilinders worden opengesche­urd en niet meer ontploffen in de ovens. „Maar dat is erg kostbaar. We hebben berekend dat we de afvalstoff­enheffing in 2025 daardoor met 20 of 30 euro per huishouden moeten verhogen.”

Andere gemeenten zitten met een vergelijkb­aar probleem. In Uithoorn zal het vanaf 2025 volgens wethouder Ferry Hoekstra (Gemeentebe­langen) gaan om een verhoging van ongeveer 20 euro per huishouden per jaar. De wethouder baalt: inwoners van Uithoorn scheiden hun afval elk jaar een beetje meer, op initiatief van de gemeente. „We hebben altijd gecommunic­eerd: de kosten zullen daardoor dalen. Maar nu stijgen ze.”

Volgens de Heemsteeds­e wethouder Grummel is het „oneerlijk” dat haar inwoners voor de consequent­ies van het verbod moeten opdraaien. Ze vindt dat het Rijk een rol moet pakken. „We moeten dit samen oplossen, zodat we de kosten gezamenlij­k dragen.”

Druppel

Voor Boris van der Ham van de Vereniging Afvalbedri­jven is het massaal shredderen van afval geen sluitende oplossing. Dat voorkomt niet dat cilinders bij beknelling in de vuilnisaut­o kunnen ontploffen of tijdens het ophalen van het afval, zegt hij. Ook een pilot van het ministerie, aangekondi­gd in april, waarbij het kabinet 450.000 euro beschikbaa­r stelde om technieken te ontwikkeli­ngen om de cilinders in het afval op te sporen, is volgens hem een druppel op de gloeiende plaat.

AEB probeerde het vijf maanden lang met een alternatie­ve oplossing. Het riep een inzamelpun­t in het leven, waar iedereen 5 euro kreeg voor elke cilinder. Het liep storm: tachtigdui­zend cilinders werden ingeleverd, mensen kwamen uit het hele land naar Amsterdam. Toch stopte het initiatief. Het werd te kostbaar voor de afvalverwe­rker en het aantal explosies nam niet genoeg af. Een premie voor een ingeleverd­e cilinder ligt bovendien politiek gevoelig: daarmee wordt betaald voor een illegaal product.

Drie betrokken ministerie­s (Infrastruc­tuur en Waterstaat, Justitie en Veiligheid en Volksgezon­dheid, Welzijn en Sport) laten in een gezamenlij­ke reactie weten dat de negatieve gevolgen van lachgascil­inders al sinds 2022 aan de orde zijn, en dat daar ook sprake van is in landen waar geen lachgasver­bod is. Volgens de ministerie­s speelt het Rijk een actieve rol in het terugdring­en van lachgasver­bruik: op het gebied van preventie, handhaving en inzameling van afval. Zo handhaven politie en douane het lachgasver­bod, en zeggen de ministerie­s dat gemeenten inzamelloc­aties in woonwijken kunnen inrichten. Volgens de ministerie­s is er geen twijfel over nut en noodzaak van het lachgasver­bod.

Van der Ham denkt dat een inleverpre­mie, betaald door de landelijke overheid, een van de weinige maatregele­n is die echt zouden kunnen helpen. „Het is een politieke beslissing geweest om een lachgasver­bod in te voeren. Laat de politiek dan ook niet weglopen van de enorme neveneffec­ten daarvan.”

De kosten van de ontploffin­gen bedragen 150 miljoen euro per jaar