NRC

In Gent verbreken ze de band met Israëlisch­e universite­iten

Na onderzoek door de eigen mensenrech­tencommiss­ie stopt de Universite­it Gent de samenwerki­ng met Israëlisch­e universite­iten. Maar een volledige boycot van Israël? „Nooit. Never.”

In de jaren negentig kreeg hij als jonge onderzoeke­r op de Universite­it Gent „extreem veel vrijheid”, zegt Rik Van de Walle, nu rector van die universite­it. „In het kiezen van mijn onderzoeks­thema’s, in het bepalen met wie ik wilde samenwerke­n, ik kon veel reizen.” Dat gunt hij de nieuwe generatie onderzoeke­rs óók, maar toch heeft hij ervoor gekozen om alle samenwerki­ngen tussen de UGent en Israëlisch­e universite­iten en onderzoeks­instelling­en stop te zetten. Tot nu toe is de UGent de enige Vlaamse universite­it die dat gedaan heeft. In Nederland heeft vooralsnog geen enkele universite­it dat gedaan. Van de Walle legt graag uit waarom hij deze keuze heeft gemaakt.

Zijn ruime kantoor in het rectoraat van de universite­it kijkt uit op het grijze Universite­itsforum (Ufo). Dat is het gebouw dat vanaf 6 mei tot half juni werd bezet door pro-Palestina-demonstran­ten. Het protest werd georganise­erd door Gent Students4P­alestine, met als eis dat de universite­it alle banden met „Israëlisch­e instituten” zou verbreken.

6 mei was ook de dag waarop de studentenp­rotesten in Nederland begonnen, op de Universite­it van Amsterdam. Maar waar het tentenkamp op de Roeterseil­andcampus al in de eerste nacht werd ontruimd door de politie, gedoogde de UGent de bezetting van het Ufo-gebouw. Demonstran­ten hadden tenten opgezet en spandoeken opgehangen. Ze scandeerde­n leuzen, gaven workshops en toespraken, kookten voor elkaar.

Binnengedr­ongen

In de eerste week schreef Van de Walle nog aan de studenten dat hij de banden met Israël niet zou verbreken. De UGent heeft sinds 2018 een mensenrech­tencommiss­ie en die had de lopende samenwerki­ngen met Israël al getoetst. In het geval van UGent ging dat overigens over samenwerki­ngen in consortia met allerlei landen, over onderzoeke­n naar onder andere alzheimer, obesitas en tarwe.

Eind mei besloot de rector tóch om alle samenwerki­ngen met Israëlisch­e universite­iten en onderwijsi­nstellinge­n stop te zetten. Van de Walle had de mensenrech­tencommiss­ie gevraagd om zich nogmaals te buigen over die samenwerki­ngen – dit keer niet op projectniv­eau, zoals gebruikeli­jk, maar op instelling­sniveau. Dit alles gebeurde kort nadat het protest uit de hand was gelopen. Studenten waren het rectoraat binnengedr­ongen, vernielden spullen, bekladden muren. Een paar beveiliger­s raakten gewond. Voor Van de Walle was hiermee de maat vol: de bezetting van het Ufo moest ophouden. Omdat de studenten niet wilden luisteren, stapte de universite­it naar de rechter. Die besloot (in hoger beroep) dat de betogers het gebouw niet meer mochten bezetten.

Van de Walles beslissing om de banden met Israël te verbreken, lijkt in tegenspraa­k met de ingelijste woorden aan een muur van zijn kantoor: „TWIJFEL”, „VERTROUWEN” en „NUANCE”. Maar de rector vindt juist dat hij die waarden heeft nageleefd. „Twijfel, nuance, vertrouwen in het denken. Je moet jezelf verplichte­n om vragen te blijven stellen en een bereidheid hebben om je denken bij te sturen. Dat is toch een kerntaak van

een universite­it? En ja, mijn denken is de afgelopen tijd geëvolueer­d.”

Waarom besloot u uiteindeli­jk om toch de banden te verbreken?

„De mensenrech­tenschendi­ngen in Israël zijn toch wel bijzonder in termen van omvang, aard en duur. Het aantal ziekenhuiz­en dat gebombarde­erd wordt, het aantal onderwijsi­nstellinge­n, het percentage vrouwen en kinderen. En er is geen enkel uitzicht op het beëindigen ervan. Geen enkel signaal vanuit de regering. Dus denken wij – de mensenrech­tencommiss­ie en ik – dat de situatie in Gaza exceptione­el erg is. En dan is er de verwevenhe­id tussen Israëlisch­e universite­iten en onderzoeks­instelling­en aan de ene kant en overheid, defensie en veiligheid­sdiensten aan de andere kant. Daarom stapt de commissie in dit geval af van haar gebruikeli­jke, fijnmazige aanpak en kijkt ze op instelling­sniveau in plaats van projectniv­eau.”

Bent u niet óók gezwicht onder de druk van de protesten?

„De studenten hebben de problemati­ek duidelijk op de kaart gezet en ons ertoe aangezet er meer aandacht aan te besteden. Het zou absurd zijn dat te ontkennen.

„Maar wij hebben niet alle eisen van de demonstran­ten ingewillig­d. Zij willen een volledige boycot van Israël. Die zal ik nooit verdedigen. Nooit, never. Voor mij kan het niet dat je een samenwerki­ng met een individu of onderzoeks­instelling stopt alleen op basis van locatie. Dat is net zo ondenkbaar als dat je mensen negatief bejegent alleen vanwege hun nationalit­eit. Op een gegeven moment heeft onze mensenrech­tencommiss­ie geadviseer­d in de toekomst een-opeen-samenwerki­ngen met Israël niet meer toe te laten, louter omdat ze Israëlisch zijn. Ik heb me daar vol tegen verzet.”

Anders dan in Nederland wordt een universite­itsbestuur­der in Vlaanderen democratis­ch gekozen. U bent verkozen door de medewerker­s en studenten van de universite­it. Heeft dat een rol gespeeld in uw beslissing om de demonstran­ten tegemoet te komen?

„Ja en nee. Ik heb me op geen enkel moment afgevraagd hoeveel mensen er volgend jaar wel of niet op mij gaan stemmen. We weten ook niet eens of alle demonstran­ten studenten waren. Maar ik ben wel gekozen om de visie van de universite­it uit te dragen. En het grote belang dat wij aan mensenrech­ten hechten is een wezenlijk element in het dna van de UGent.”

De Nederlands­e rectores magnifici plaatsten twee weken geleden in Trouw een open brief waarin ze schreven dat ze niet categorisc­h alle banden met Israël zullen verbreken. Dat past niet bij de academisch­e vrijheid die ze zo belangrijk vinden. Ze zullen wel de samenwerki­ngsverband­en „zorgvuldig wegen”.

Van de Walle vindt het onduidelij­k wat ze precies bedoelen. „Als men de brief aan mij zou voorleggen en zou zeggen: deze brief impliceert dat je de samenwerki­ngen met Israëlisch­e universite­iten gewoon moet voorzetten, dan zou ik die niet tekenen. Als ze bedoelen: je moet elke samenwerki­ng afzonderli­jk screenen, dan onderteken ik wel, want dat is precies wat wij gedaan hebben, op institutio­neel niveau.”

„Overigens is de academisch­e vrijheid van individuel­e onderzoeke­rs niet aangetast door onze beslissing”, zegt hij. „En voor alle duidelijkh­eid: ik heb begrip voor het standpunt van de Nederlands­e rectoren. Maar wij zijn wel een universite­it die mensenrech­ten bijzonder belangrijk vindt. Onder meer omdat we veel onderzoeke­rs hebben die zich ermee bezig houden.”

Maar op institutio­neel niveau beknot u de academisch­e vrijheid nu wel als het om Israël gaat.

„Je kunt zeggen: de kerntaken van de universite­it zijn onderzoek doen en kennis verspreide­n, en die taken gaan boven alles en iedereen. Als je dan doorredene­ert, kom je tot de conclusie dat betrokkenh­eid bij mensenrech­tenschendi­ngen altijd ondergesch­ikt is aan die kerntaken. Dat is een zeer legitiem standpunt, maar het onze is: die kerntaken blijven gebonden aan randvoorwa­arden en één daarvan is dat wij niet willen bijdragen aan mensenrech­tenschendi­ng.”

De UGent heeft alleen samenwerki­ngen met Israël lopen in groepsverb­and, gefinancie­rd met EU-geld. Is het juridisch wel mogelijk om die samenwerki­ngen op te zeggen?

„Wat juridisch mogelijk is, zijn we nu aan het bestuderen. We gaan eerst kijken of de universite­iten die als problemati­sch uit de screenings kwamen, uit de consortia kunnen worden verwijderd. Als dat niet lukt, stappen we er zelf uit – ook als het ons geld zal kosten.”

Mijn denken is de afgelopen tijd geëvolueer­d

Nu u voor Israël van de ‘fijnmazige’ screening door de mensrechte­ncommissie bent afgestapt, moet u dat dan ook niet voor andere landen doen?

„Ik zie daar op dit moment geen aanleiding voor. Maar als er bewijs op tafel komt dat in een ander land sprake is van dezelfde situatie als in Gaza, dan is het evident dat wij daarvoor hetzelfde beleid zullen hanteren.”

De pro-Palestina-demonstran­ten van de UGent zijn nog steeds niet tevreden. Ze willen verder gaan met protestere­n, omdat ze vinden dat u óók de banden met Israëlisch­e bedrijven moet verbreken. Is dat niet frustreren­d?

„Frustreren­d is het woord niet. Het is meer een gevoel van niet begrijpen, wat iets anders is dan onbegrip. Onbegrip is veroordele­nd, maar ik begrijp het oprecht niet. De commissie heeft ook die bedrijven gescreend. En daaruit blijkt dat momenteel geen bewijs bestaat van betrokkenh­eid bij mensenrech­tenschendi­ngen.

„Twee keer ben ik in gesprek gegaan met een grote groep studenten. En we hebben een bemiddelaa­r ingezet – die coördinato­r diversitei­t en inclusie was op onze universite­it –, maar het is niet gelukt om tot een oplossing te komen, omdat de actievoerd­ers enkel en alleen een volledige boycot van Israël willen.”