Het Belang van Limburg

DE VLOEK VAN DE VROUWELIJK­E COBURGS Toen de troon haar ontglipte, werd ze gek

Als jongere zus van Leopold II, eigenaar van Congo, wou ze in de sporen van haar broer treden en over een groot gebied regeren. Maar het Mexicaanse avontuur van Charlotte van België eindigde dramatisch: gek van wanhoop en verdriet spendeerde ze haar laatste jaren met een pop van haar geëxecutee­rde man.

Prinses Charlotte wordt op 7 juni 1840 geboren als vierde kind van Leopold I en Louise Marie. De Belgische koning noemt zijn enige dochter naar zijn eerste vrouw en grote liefde van zijn leven, de in 1817 in het kraambed gestorven Charlotte van Wales.

De speelse, opgewekte prinses verovert alle harten aan het hof. Ze geniet van een onbekommer­d leven in Laken, al ziet ze haar ouders weinig. Haar vader heeft het te druk met staatszake­n. Haar moeder bemoeit zich wel met de opvoeding, maar besteedt de praktische uitvoering ervan uit aan het personeel.

Ondanks het feit dat ze geen echte band heeft met haar moeder, is de dood van Louise Marie in 1850 een stevige klap voor de dan tienjarige Charlotte. Het vrolijke kind wordt een stille, introverte tiener. De hyperambit­ieuze Leopold I prent zijn kinderen in dat het hun taak zal zijn om België en het koningshui­s verder te doen bloeien. Wat zijn enige dochter betreft, dient dat via een huwelijk te gebeuren. Twee kandidaten staan op de shortlist: koning Pedro van Portugal en aartsherto­g Maximiliaa­n van Oostenrijk, de jongere broer van de Habsburgse keizer Franz Joseph. De keuze valt op die laatste. Op haar zestiende verlooft Charlotte zich met de schoonbroe­r van de legendaris­che keizerin Sisi. Maximiliaa­n vindt zijn toekomstig­e uitzonderl­ijk intelligen­t. “Dat is een beetje vervelend, maar daar zal ik wel mee leren leven”, schrijft hij in een brief aan zijn broer.

Charlottes reputatie aan de Europese hoven is op dat moment uitmuntend: met haar gitzwarte haren en donkergroe­ne ogen is ze een van de mooiste prinsessen van haar tijd. En ze is inderdaad ook slim: ze leest de Griekse filosofen en spreekt vlot Frans, Engels en Duits. Ze gaat paardrijde­n en zwemmen, niet omdat ze dat leuk vindt, maar om gezond en in conditie te blijven. Daarnaast is ze diepgelovi­g en verdiept ze zich in katholieke teksten.

Het huwelijk met Maximiliaa­n vindt plaats op 27 juli 1857 in Brussel. Charlottes bruidsjurk is gemaakt van kant en kost zo’n 12.000 Belgische frank. Ter vergelijki­ng: een kantklosse­r verdient op dat moment 20 centiem per dag.

Het koppel vestigt zich in Milaan. Maximiliaa­n is immers door zijn broer benoemd als onderkonin­g (zeg maar gouverneur) van Lombardije-Venetië, op dat moment nog een onderdeel van het Habsburgse Rijk. Charlotte voelt er zich in haar sas. Ze trekt van receptie naar hofbal. Maar de politieke realiteit haalt haar – niet voor het laatst – in: de Italiaanse onaf hankelijkh­eidsstrijd dwingt Maximiliaa­n en Charlotte Milaan te verlaten en te verhuizen naar kasteel Miramar in Triëst.

Charlotte heeft echter geproefd van de macht en het aanzien, en de smaak is haar bevallen. Als Napoleon III in 1863 Maximiliaa­n de keizerstro­on van het door de Fransen bezette

Mexico aanbiedt, is de Belgische meteen enthousias­t. Haar man is dat minder: de keizerstro­on aanvaarden betekent zijn zorgeloze leven in Europa opgeven. De ambitieuze Charlotte zet hem onder druk, Napoleon III doet de rest: Maximiliaa­n gaat overstag. In april 1864 vertrekt het echtpaar naar Mexico. Ze komen op 28 mei aan in de havenstad Veracruz en reizen door naar Mexico-Stad, waar ze op 12 juni arriveren. De ontvangst is kil. De meeste Mexicanen verzetten zich nog steeds tegen de Franse bezetters en steunen de naar het noorden van het land gevluchte president Benito Juarez.

Charlotte laat de koele, zelfs vijandige ontvangst niet aan haar hart komen: ze is in de wolken met haar nieuwe paleis, dat meer dan duizend kamers telt. Maar helaas herbergt het ook tal van vlooien en luizen. De situatie is onleefbaar, en er wordt beslist om te verhuizen naar het paleis van Chapultepe­c wat verderop.

Daar houdt Carlota – zoals ze nu in het Spaans genoemd wordt – tal van feesten, die handenvol geld kosten en Napoleon III tot ingrijpen nopen. En de Franse keizer is wel om meer redenen ontevreden: Maximiliaa­n slaagt er niet in om het verzet te breken. Napoleon III beseft dat zijn Mexicaans project hem alleen maar handenvol geld zal kosten en beslist zijn troepen terug te trekken.

Zakdoeken stukbijten

Maximiliaa­n wil aftreden, maar Charlotte praat hem dat uit het hoofd. Ze hebben een goddelijke missie, zegt ze. Charlotte neemt als regentes het roer in handen terwijl Maximiliaa­n steeds vaker zijn verantwoor­delijkheid ontvlucht. Vriend en vijand zijn het er over eens dat de keizerin het een pak beter doet dan haar man. Maar het kalf is al verdronken: Juarez, gesteund door de Verenigde Staten, rukt steeds verder op. Charlotte gaat gebukt onder enorme stress en begint voor het eerst vreemd gedrag te vertonen: ze bijt haar zakdoeken aan stukken en experiment­eert met geestesver­ruimende middelen. Ze wil echter van geen wijken weten. “Keizers geven zich niet over”, schrijft ze in een brief. “Zolang er een keizer is, is er een keizerrijk. Zelfs al is het maar zes voet groot.”

De keizerin beseft dat er moet gehandeld worden. Charlotte overtuigt haar man om in Mexico te blijven terwijl ze in Europa hun zaak zal gaan bepleiten en financiële en militaire steun zal vragen.

Maar in Europa krijgt ze nul op het rekest: de Mexicaanse vorsten worden door iedereen aan hun lot overgelate­n. Ten einde raad trekt ze naar het Vaticaan, in de hoop om paus Pius IX te overtuigen van het christelij­ke belang van hun missie.

Het is daar dat ze opnieuw vreemd gedrag vertoont. De uitgeputte Charlotte begint aan achtervolg­ingswaan te lijden. Zo verdenkt ze haar gevolg ervan haar te willen vergiftige­n en vraagt ze Pius IX om hen te laten arresteren. Ze weigert terug te gaan naar haar ‘onveilig’ hotel, waardoor ze – als eerste vrouw ooit – in het Vaticaan overnacht. En ze wil enkel water uit de Trevifonte­in drinken. De paus trekt grote ogen en stuurt haar uiteindeli­jk wandelen.

Intussen brokkelt het keizerrijk van Maximiliaa­n verder af. Hij moet zich verschanse­n in zijn laatste toevluchts­oord Queretaro. Na een wekenlange belegering tracht de keizer te vluchten, maar hij wordt gevat. Op 19 juni 1867 verschijnt de broer van de Habsburgse keizer samen met twee generaals voor het vuurpeloto­n. Die executie zal een jaar later vereeuwigd worden door de Franse schilder Edouard Manet.

Brieven vol sm-fantasieën

Charlottes geest is intussen in nevelen gehuld, ten prooi gevallen aan achtervolg­ingswaan. Ze wordt verpleegd in Miramar. Het personeel krijgt het verbod rouwkledin­g te dragen: de keizerin mag niet weten dat haar man dood is. Een maand na de executie besluit Charlottes broer, koning Leopold II, haar naar Brussel te halen. Niet uit bezorgdhei­d, maar om haar fortuin veilig te stellen. Pas na zeven maanden, een dag voor Maximiliaa­ns gerepatrie­erde lichaam in de crypte van de Habsburger­s zal bijgezet worden, wordt Charlotte op de hoogte gebracht van wat er in Mexico gebeurd is. Dat leidt alleen maar tot meer angst, razernij en onberekenb­aar gedrag. Soms slaat ze de boel kort en klein. Op andere momenten bevindt ze zich in een droomwerel­d en denkt ze dat ze nog steeds de keizerin van Mexico is. Ze spreekt over zichzelf als ‘men’. “Als men wartaal uitkraamt, hoeft u daar niet op te letten”, zegt ze tegen de prins De Ligne. “Men is gek, maar men leeft nog.”

In manische perioden schrijft ze honderden brieven met allerlei sm-fantasieën. De brieven worden nooit verstuurd.

In 1869 vindt Leopold II het welletjes: hij stuurt haar naar het kasteel van Tervuren. Ze krijgt 37 personeels­leden mee. Tien jaar later breekt daar een brand uit. Met de grootste moeite krijgt het personeel Charlotte buiten. Ze verkast naar het kasteel van Bouchout in Meise. Daar leeft ze verder in haar droomwerel­d. Op haar kamer heeft ze onder andere een pop die Maximiliaa­n moet voorstelle­n. Ze houdt er uitgebreid­e gesprekken mee. “Ik heb schuld aan al ons ongeluk”, zegt ze hem.

Als de Duitsers in 1914 België binnenvall­en, passeren ze ook het domein waar de dan 74-jarige Charlotte woont. De soldaten krijgen van hogerhand het bevel het kasteel ongemoeid te laten. Reden: de schoonzus van de Oostenrijk­se keizer, bondgenoot van de Duitsers, woont er. Charlotte merkt niets van de oorlog. Als ze de kanonnen hoort bulderen, denkt ze dat het onweert.

In haar gouden kooi brengt ‘Carlota la loca’, zoals ze in Mexico genoemd wordt, haar laatste jaren door. Het wordt haar verboden om het domein te verlaten.

Het is dan ook geen verrassing dat de Belgen haar al lang vergeten zijn als Charlotte op 19 januari 1927, op 86-jarige leeftijd, sterft. Volgens sommige bronnen was het laatste woord dat ze op haar sterfbed stamelde “Mexico”.

morgen: Louise, de opstandige dochter van Leopold II die in armoede stierf