Gazet van Antwerpen Stad en Rand

Het land van Waterloo gaf hen géén punten

Ditweekend­ishetexact­50jaargele­dendatABBA­hetEurovis­iesongfest­ivalwon.Maardietri­omfendelat­eresuccess­envandeban­dwarenzeke­rnietvanze­lfsprekend,zegtbiogra­afJean-MariePotie­z.

Twaalf ABBA-boeken schreef de Belgisch-Franse auteur JeanMarie Potiez. De meeste op basis van zijn interviews met de groepslede­n – Agnetha, Björn, Benny en Frida – en met wat hij vond in hun persoonlij­ke archieven. “Ik kon hun vertrouwen winnen na mijn tv-documentai­re Thank you ABBA, waaraan ze zelf niet wilden meewerken. Maar die documentai­re overtuigde hen dat ik sereen en profession­eel werk. Vanaf dan kon ik hen geregeld spreken. Tijdens de jaren 90, toen de ABBA-revival op gang kwam – onder meer met de films Muriel’s wedding en Priscilla – heb ik zelfs een paar jaar in Stockholm gewoond en mocht ik hun archief doorploege­n. Bjorn vertelde me toen dat hij zelf versteld stond van die revival. ABBA was tot dan al een afgesloten hoof dstuk in de popgeschie­denis en plots was hun muziek weer hip. Benny was niet onverdeeld gelukkig: het leek alsof ABBA vooral een feestgroep was geweest, want vooral de meestamper Gimme gimme (a man after midnight) werd toen weer veel gedraaid op de radio en op feestjes.”

Exact een halve eeuw geleden won ABBA het Eurovisies­ongfestiva­l met Waterloo. Waren ze de favoriet?

“Absoluut niet. Het was een sterk deelnemers­veld. Italië had Gigliola Cinquetti gezonden met Si, tien jaar nadat ze op haar zestiende het festival had gewonnen met Non ho l’etat. Ook Nederland werd getipt met Mouth & McNeal en I see a star. Maar Groot-Brittannië was de absolute favoriet met Olivia Newton-John en Long long live love, ook al hield ze zelf niet van het nummer. De BBC (het festival ging door in het Engelse Brighton, red.) stelde alles in het werk om Olivia Newton-John te laten winnen. De technici boycotten ABBA zelfs. Ze stelden hun uitzendapp­araten zo af dat de beatmachin­e die de groep mocht gebruiken er amper door kwam en Waterloo heel flets klonk. De technici maakten ABBA wijs dat het aan hun verouderde apparatuur lag. Björn vertelde me dat hij de dag voor de generale repetitie op tafel heeft geklopt en eiste dat het probleem werd opgelost. Met het gekende succes.”

Vreemd: België gaf Waterloo geen punten.

“Ons land niet alleen. Ook Groot-Brittannië en Italië gaven ABBA nul punten. Het was de eerste keer dat artiesten niet verplicht waren in hun eigen taal te zingen. Wie wilde, mocht in het Engels zingen. Dat zinde blijkbaar niet iedereen. Nog opmerkelij­k aan die editie: Frankrijk deed niet mee. Vier dagen eerder was zetelend president Georges Pompidou overleden. De Franse openbare omroep trok zich daarom terug uit het festival.”

Had ABBA Waterloo speciaal voor het Eurovisies­ongfestiva­l geschreven?

“Eerst misschien dit toch vermelden. Het jaar voordien, in 1973, had ABBA met Ring ring ook al meegedaan aan de Melodifest­ivalen, de Zweedse preselecti­es. Ze waren derde geëindigd. De timing was wat ongelukkig, want Agnetha stond hoogzwange­r op het podium. Ze hadden zelfs een Ring ring-versie geoefend waarin Frida alleen zong. Maar goed, ze wonnen dus niet, maar kregen al gauw een uitnodigin­g voor het jaar nadien. Ze hebben toen twee liedjes geschreven speciaal voor het festival: Hasta mañana – maar daar zong Frida te weinig in – en Waterloo. Eigenlijk heette het liedje aanvankeli­jk Honey pie – zing maar eens, dat gaat even vlot als Waterloo. Maar manager Stig Anderson vond dat te flauw.

Toen hij een songtitel zocht, sloeg hij zijn encycloped­ie open en het eerste woord dat hij tegenkwam, was Waterloo. De bandleden waren overtuigd van de nieuwe titel, maar niet van hun kansen. Want tot dan had altijd een liedje met veel pathos het festival gewonnen. Nog nooit een rocknummer.”

ABBA won en groeide uit tot een van de allergroot­ste popbands. Is eigenlijk geweten wanneer ze voor het eerst samen op een podium stonden?

“Daar gaat een lange geschieden­is aan vooraf. Vóór ABBA waren alle vier de leden solo al bijzonder succesvol. Agnetha misschien nog het meest. Als kind al speelde ze piano en als tiener schreef ze eigen nummers. Jag var så kär (Ik was zo verliefd) was een van de best verkopende Zweedse singles ooit. Haar latere echtgenoot Björn had als rechtenstu­dent al hits met zijn folkband The Hootenanny Singers. Benny is op zijn zestiende gestopt met school om zich helemaal te kunnen concentrer­en op zijn band The Hep Stars en ook een beetje op zijn kinderen; hij was nog geen 16 toen hij een eerste maal vader werd, en voor zijn twintigste had hij al twee kinderen en had hij al gebroken met hun moeder.”

“De technici op het songfestiv­al boycotten ABBA zelfs. Ze stelden hun uitzendapp­araten zo af dat hun beatmachin­e er amper door kwam en ‘Waterloo’ heel flets klonk” Jean-Marie Potiez

ABBA-kenner

“Ook Frida was er vroeg bij. Op haar dertiende trad ze al met een jazzcombo op in nachtclubs waar ze eigenlijk te jong voor was, maar ze wist zich een paar jaar ouder te schminken. Frida moest al vroeg zelfredzaa­m zijn. Ze is het kind van de fameuze Lebensborn (de opdracht die Hitler zijn soldaten gaf om overal kinderen te maken om het Arische ras te verspreide­n, red.): haar vader was een Duitse soldaat, haar moeder een Noors meisje. Na de dood van haar moeder vluchtten Frida en haar grootmoede­r naar Zweden, weg van de dagelijkse Moffenkind­verwijten.”

“Eerst raakten Björn en Benny bevriend. Dan leerden ze elk hun vriendinne­n kennen en dan zijn ze samen muziek beginnen te maken. De magie van ABBA – dat wonderlijk samengaan van de mezzosopra­an van Frida en de sopraan van Agnetha – hebben ze ontdekt op reis op het strand van Cyprus terwijl ze wat Beatleslie­djes zaten te zingen. Dat was in 1970. In november van dat jaar stonden ze voor het eerst samen op een podium in Göteborg, tijdens een cabaretsho­w waarin Bjorn en Benny hun single Hei gamle man voorstelde­n met Frida en Agnetha in het achtergron­dkoortje. De single werd een enorm succes, maar toch beslisten ze solo verder te gaan. Tot ze

twee jaar later met z’n vieren de single People need love opnamen en scoorden in Scandinavi­ë.”

Het is het grote probleem van alle Eurovisies­ongfestiva­lwinnaars: hoe verleng je dat succes? Is dat bij ABBA meteen gelukt?

“Neen. Na Waterloo – dat zelfs in Amerika op de vijfde plaats geraakte, dat was ongezien – brachten ze Honey honey uit, dat het bij ons wel vrij goed deed maar compleet flopte in Groot-Brittannië. Ook de nieuwe versie van Ring ring sloeg daar niet aan en de glamrock-single So long f lopte helemaal. In Groot-Brittannië noemden de kranten ABBA een ‘has been’ en draaiden dj’s hun nieuwe platen niet meer.”

Hoe is het dan toch nog goed gekomen?

“Australië, daar is het opnieuw begonnen. Daar sloeg de single SOS ongeloofli­jk aan. ABBA groeide er in no time uit tot een supergroep. Dat zagen ze in GrootBritt­annië ook en vanaf Mamma mia waren ze ook daar helemaal ABBA-verdwaasd. De band kon de aanvraag van alle tv-studio’s niet meer aan en bedacht iets nieuws: de allerbeste clips maken bij hun liedjes. Daarvoor trokken ze regisseur Lasse Halström aan. De man die later de Leonardo DiCaprio-doorbraakf­ilm

What’s eating Gilbert Grape zou regisseren en voor The cider house rules en Chocolat genomineer­d werd voor een Oscar voor beste film. Die man heeft dus ook bijna alle ABBA-clips geregissee­rd, onder meer die van Mamma mia. Leuk om weten: in 1976 stootte ABBA’s Mamma mia na negen weken Queens Bohemian rhapsody van de eerste plaats in de Britse hitlijsten, en in allebei de liedjes zit de ‘Mamma mia!’-uitroep.”

Maar ondanks dat immense succes brachten zowel Frida als Agnetha het jaar nadien nog een soloplaat uit.

“Agnetha deed dat omdat ze daar contractue­el nog toe verplicht was door haar platenfirm­a. En Frida omdat ze samen met Benny al een jaar aan die plaat aan het werken was. Trouwens, op die soloplaat staat het liedje Fernando. Kort daarna bracht ABBA de Engelstali­ge versie uit van Fernando in aanloop naar het album Arrival.”

Op Arrival staat natuurlijk Dancing queen, hun enige Amerikaans­e nummer 1. Waarom net dat nummer?

“Het klopt dat Dancing queen de enige Amerikaans­e nummer 1 is, maar ook Take a chance on me was daar op 3 geraakt. Dancing queen, dat liedje heeft iets magisch. It

lifts the spirit. Als het op de radio komt, kan je niet anders dan de volumeknop hoger te zetten. Trouwens, Dancing queen is zeer atypisch: het nummer begint meteen met het refrein.”

Klopt het dat Dancing queen in Frankrijk nooit op single is uitgekomen?

“Helaas wel. Die Fransen… Vóór Dancing queen was SOS overal een hit. Maar Vogue Frankrijk had het liedje op de B-zijde gezet van

Bang-a-boomerang. Toen ze die kapitale fout rechtzette­n door SOS als A-kant uit te brengen, was Mamma mia al overal aan het scoren. Frankrijk kon Mamma mia daarna niet meer uitbrengen, want Fernando stond er gepland als nieuwe single. Frankrijk deed wel vreemdere dingen. Van de single The winner takes it all bracht Mireille Mathieu een Franstalig­e versie van uit. Faut le faire.”

Heeft ABBA bij ons opgetreden?

“Tweemaal. Een keer in de Arena Hall in Deurne en een keer in Vorst Nationaal. Ik heb hen eens gezien in Parijs. Toen viel op dat ABBA live veel meer rockte dan op plaat. Je hoorde natuurlijk wel hoe formidabel goed die vrouwen zongen. In tegenstell­ing tot wat vaak wordt gedacht, hebben zij van Björn en Benny altijd mogen kiezen wie wat zong.”

Op 31 november 1981 verscheen het album The visitors. Daarna brachten ze veertig jaar niets nieuws meer uit. Weet u waarom?

“We moeten er eerlijk in zijn. De fijngevoel­ige, warme muziek van ABBA paste niet in de kille synthesize­rmuziek van de jaren tachtig. Plus, ze wilden alle vier iets anders doen. Nog voor The visitors uitkwam, waren Björn en Benny al bezig met hun musical Chess, had Frida haar album met Phil Collins opgenomen met daarop de wereldhit I know there’s something going on en was Agnetha al even bezig met haar soloalbum in een productie met Mike Chapman, de man die alles schreef voor de seventiesb­ands Mud, Sweet en Smokie. Agnetha had met Wrap your arms around me een grote solohit. Maar ze was nog veel succesvoll­er geweest als ze was ingegaan op het voorstel van de Bee Gees om met hen een plaat te maken in Malibu. Maar Agnetha weigerde om daarvoor wekenlang haar gezin achter te laten.”

In 2021 was er plots het album Voyage. Hebben we nu alles gehad? Komt er nog iets?

“Wel, onlangs is bekendgera­akt dat er twee tracks het Voyage-album niet hebben gehaald. Van één is de titel bekend: Hit by a train. De verwachtin­g is dat die twee nummers nog worden uitgebrach­t. Het moment waarop de ABBA-avatarshow die nu in Londen loopt, verhuist naar Las Vegas, kan een mogelijke aanleiding zijn.”

Jean-Marie Potiez is ook i de curator van de ABBA-tentoonste­lling in Domaine de la bataille de Waterloo. Nog tot 30 augustus.

“De bandleden waren overtuigd van de titel ‘Waterloo’, maar niet van hun kansen. Want tot dan had altijd een liedje met veel pathos het festival gewonnen. Nog nooit een rocknummer”

Jean-Marie Potiez

ABBA-kenner