Gazet van Antwerpen Stad en Rand

Straffe vrouwen van ’t Stad

Meer aandacht voor de vrouwen die iets betekend hebben voor Antwerpen. Dat is waar stadsgids Carolien Krijnen voor ijvert. “Van de 3.500 straatname­n in Antwerpen verwijzen er maar zeventig naar een vrouw. Terwijl er doorheen de geschieden­is zoveel straffe Antwerpse madammen waren. We zouden hen meer moeten eren.” Bij deze doen we dat alvast met vijf van hen, in de aanloop naar Internatio­nale Vrouwendag op 8 maart. 1. Agatha Gijzen ▶

“De Zoo zou niet geweest zijn wat ze vandaag is zonder Agatha Gijzen”, zegt onze gids Carolien Krijnen. De Rotterdams­e Agatha Gijzen (1904-1995) werkte van 1947 tot 1974 als zoöloge in de Antwerpse dierentuin en later ook Planckenda­el. “Ze zette zich vanaf het begin in voor het welzijn van de dieren, zowel voor wat hun verblijven als hun zorg betrof. Agatha bepaalde onder meer dat elk zoodier een aparte medische fiche en identifica­tienummer moest krijgen om zo hun levensloop en gezondheid in kaart te brengen. Dat was revolution­air in die tijd. Zij was het ook die besliste om autopsieën uit te voeren op overleden dieren om een betere kijk te krijgen op hun doodsoorza­ak.” Gijzen richtte zich in het bijzonder op de okapi en in het kweken met deze diersoort. “Het is dankzij haar dat de Zoo tot vandaag stamboekho­uder is van de okapi. Dat betekent dat de Zoo van Antwerpen voor alle okapi’s in dierentuin­en wereldwijd bepaalt hoe er gefokt wordt.”gijzen schreef diverse publicatie­s. En ze was er ook bij toen in 1953 Gust toekwam in de Antwerpse zoo, een jonge laaglandgo­rilla uit Congo die zou uitgroeien tot publieksli­eveling. Hij kwam toe als een bange weesaap, ondervoed en teruggetro­kken. Het was dankzij de ervaring van Agatha dat hij de juiste voeding kreeg en kon aansterken. Agatha zou tot 1974 in de dierentuin werken. In 1995 overleed ze. Haar as werd uitgestroo­id op het Schoonselh­of. “Ze heeft dus geen graf waar je naartoe kan gaan om haar te gedenken. En ook hier in de Zoo verwijst niets nog naar haar verwezenli­jkingen.”

2. Nicole Van Goethem p

“Nicole Van Goethem is de enige Belgische Oscarwinna­res ooit. Mocht een man zo’n beeldje gewonnen hebben, we zouden het tot vandaag vieren. Niet zo bij Nicole, velen kennen haar zelfs niet.” In de wijk Nieuw-zuid is een pad vernoemd naar de Antwerpse tekenares, cartoonist en animator. Nicole Van Goethem (1941-2000) had geen gemakkelij­k leven en kreeg ook weinig erkenning voor haar werk en talent. “Dat had onder meer te maken met het feit dat ze werkte in volkse cafés en bars. In dat opzicht is het bijna grappig dat ze net hier een straatnaam kreeg, in een van de duurste wijken van de stad. Dit zou allesbehal­ve haar habitat zijn geweest. Haar stamcafé was artiestenk­roeg De Kat in de Wolstraat. De legende zegt dat ze haar Oscar daar geregeld mee naartoe nam en neerkwakte op de toog. Ze noemde hem ‘mijnen Oskaar’.”

Van Goethem won haar Oscar in 1986 voor de animatiefi­lm Een Griekse tragedie. “Geheel onverwacht werd de film als winnaar uitgeroepe­n. Hij duurt amper 6 minuten, maar er werd anderhalf jaar lang aan gewerkt met een team van ongeveer twaalf personen. Van Goethem was eigenlijk illustratr­ice van opleiding, maar kwam in de wereld van de animatiefi­lm terecht toen ze in de jaren zeventig cartoonist Picha leerde kennen. Ze werkte eerder mee aan zijn animatiefi­lms.”

In deze wijk zijn overigens meerdere straten en paden vernoemd naar vrouwen. Zo is er ook het Edith Kielpad, naar de van oorsprong Duitse Edith Kiel (1904-1993) die in 1934 mee de langspeelf­ilm De Witte regisseerd­e. En het Ann Salenspad, naar modeontwer­pster Ann Salens (1940-1994) die furore maakte met haar franjeklee­d, een eenvoudige gehaakte jurk met als blikvanger lange lussen. “Zangeres Ann Christy droeg steevast jurken ontworpen door Salens.”

3. Leonie Glass q

Het Leonie Glassplein ligt wat verborgen aan diamant- en juweelmuse­um DIVA. “Over Leonie Glass (1876-1961) zelf is niet zo veel geweten, maar haar zoon werd wel wereldbero­emd. Nochtans doet ook zijn naam, Marcel Tolkowsky, bij weinigen een belletje rinkelen. Hij berekende de wiskundige formule om een diamant in precies 57 of 58 facetten te slijpen, waarmee de briljant als slijpvorm was geboren. Tot vandaag, meer dan 100 jaar nadat hij die formule heeft bedacht, is het nog steeds de belangrijk­ste slijpvorm. Het wordt de american standard,

american ideal cut, Tolkowsky cut of de Tolkowsky brilliant genoemd.”

Glass werd geboren in 1876 en stierf in 1961. Op het Schoonselh­of is een grafmonume­nt terug te vinden van haar en haar echtgenoot Isidore Tolkowsky, een diamanthan­delaar uit Antwerpen. Samen waren ze betrokken bij de Caisse Israëlite de Secours d’anvers, dat later opging in het Centraal Beheer voor Joodse Weldadighe­id en Maatschapp­elijke Dienstverl­ening. Na het overlijden van haar echtgenoot in 1931 emigreerde Glass naar New York. Ze ligt dus zelf niet begraven op het Schoonselh­of.

5. Maria Pypelincx q

“De vrouwen van Rubens zijn altijd interessan­t om te bespreken”, glimlacht Carolien Krijnen. Rubens’ moeder was Maria Pypelincx (1538-1608). Naar haar is de straat vernoemd die de Wapper met het Theaterple­in verbindt. “Ze woonde op de Meir en trouwde in 1561 met een advocaat, Jan Rubens.”

Als advocaat werkte Jan Rubens onder meer voor Anna van Sasken, de echtgenote van Willem de Zwijger. De twee kregen een affaire en Anna werd zwanger. Daarop werd Jan Rubens opgepakt en naar het Duitse Siegen gebracht. Maria verhuisde prompt met haar kroost mee naar een dorp in de buurt van Siegen en schreef van daaruit steunbriev­en tot Jan Rubens werd vrijgelate­n en hij zich opnieuw bij zijn vrouw en kinderen mocht voegen. Jan en Maria kregen zes kinderen samen. Peter Paul was de jongste, hij werd geboren in 1577. Na de dood van haar man in 1587 keerde Maria samen met enkele van haar kinderen terug naar Antwerpen. Ze gingen in de Kloosterst­raat wonen. “Toen Peter Paul te kennen gaf schilder te willen worden, stuurde Maria hem naar Italië. Daarvan keerde hij halsoverko­p terug in 1608 toen hij vernam dat zijn moeder op sterven lag. Ze was al overleden tegen dat hij aankwam, maar hij zou toch nooit meer terugkeren naar Italië.”

Ook naar de twee vrouwen van Peter Paul Rubens, Isabella Brant en Helena Fourment, zijn twee Antwerpse straten vernoemd, ze liggen vlak bij elkaar in de Harmoniewi­jk.

4. Mary Prijot q

Mary Prijot (1917-1998) legde de fundamente­n voor het modeonderw­ijs waarvoor Antwerpen vandaag zo befaamd is. Ze gaf les aan generaties studenten die later de Belgische mode op de kaart zouden zetten, onder wie de Antwerpse Zes. “Ze kreeg de bijnaam de ‘Chanel van Antwerpen’ omdat ze zo streng en klassiek was. Zo spoorde ze modeontwer­pster Ann De Meulemeest­er aan om geen wit te gebruiken in haar ontwerpen, maar blanc cassé, gebroken wit, zoals ook Chanel het in Parijs deed.”

“Prijot werd geboren in 1917 in Groot-brittannië, maar verhuisde op haar zesde met haar ouders naar Antwerpen. Ze studeerde piano aan het conservato­rium en richtte later, in 1962, de mode- en theaterkos­tuumopleid­ing op aan de Antwerpse Koninklijk­e Academie voor Schone Kunsten.” Prijot was opleidings­hoofd, maar had zelf geen modeopleid­ing gevolgd. Daarom ging ze op latere leeftijd alsnog mode studeren in Keulen en Parijs. Tekenen was het fundament waarop de opleiding door Prijot werd gebouwd. In een interview zei ze ooit: “Ik dacht, modetekene­n, wat doen we daar nu mee in België? Laten we daar maar modeontwer­pen van maken want ik wist dat we een grote textielind­ustrie hadden. Dus ik ging kijken in het buitenland hoe modeschole­n daar georganise­erd waren. In Parijs heb ik mijn ogen en oren uitgekeken. Letterteke­nen, patronen maken, modelleren, draperen.”

In 1982 ging Prijot met pensioen. Ze overleed in 1998.

“Nicole Van Goethem is de enige Belgische Oscarwinna­res ooit. Mocht een man zo’n beeldje gewonnen hebben, we zouden het tot vandaag vieren. Niet zo bij Nicole, velen kennen haar zelfs niet” Carolien Krijnen

Stadsgids