Een illusie van waakzaamheid
De hele Europese Unie worstelt met asiel en migratie, schrijft Marc Reynebeau. Maar met perceptie en politieke schijn los je zo’n ernstige kwestie niet op.
Er komt maar geen schot in de federale regeringsvorming. En het lijkt er steeds sterker op dat dat ook de bedoeling is. Formateur Bart De Wever (N-VA) komt er zelfs zijn stad niet meer voor uit. Over het recentste overleg, vorige vrijdag, in Antwerpen dus, viel alleen te vernemen dat, voor zover op een foto waar te nemen viel, de formateur en Vooruit-voorzitter Conner Rousseau een tochtje per helikopter hebben gemaakt. Van helikopters is bekend dat ze veel herrie maken en onderhandelen erin dus niet vanzelfsprekend is. Maar het ging er over de haven, waar, aldus Rousseau, die voorin mocht zitten, “economie en klimaat elkaar vinden.” Per helikopter?
Dat het met de federale begroting nog verder de verkeerde kant uitgaat en de gouverneur van de Nationale Bank daar niet gerust op is, lijkt geen zichtbaar gevoel van urgentie op te roepen, al klonk het voor de verkiezingen nog voortdurend dat het land aan de rand van de afgrond stond. Het enige wat de promessi sposi van de Arizona-coalitie van elkaar willen verduren, is wat ze zelf zien als onderling getreiter: louter voor de show wetsvoorstellen indienen over thema’s waarop ze zich als partij willen profileren met het oog op de aanstaande lokale verkiezingen.
De N-VA bracht er zo al eentje, uiteraard over een strenger asielbeleid. Toen staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) om een reactie werd gevraagd, kon ze alleen antwoorden dat dit voorstel op de federale formatietafel lag en ze daarover, zo lang de onderhandelingen niet waren afgerond, niets kon zeggen. Dat getreiter is dus niet alleen bedoeld om opportunistische perceptie te creëren, het kan zelfs niet dienen als stof voor een publiek debat.
Lahbib aan de bak
Nochtans zijn asiel en, breder, de culturele diversiteit in goede banen leiden, ernstige kwesties die een brede reflectie en politieke aandacht verdienen. Het zou zelfs snel in het mandje kunnen belanden van de nieuwe Belgische Eurocommissaris Hadja Lahbib (MR), toch als het Europees Parlement haar straks definitief de portefeuille van onder meer crisisbeheer toevertrouwt. In meerdere EU-landen bestaan grote zorgen en politieke spanningen rond asiel en migratie. Dat beleidsterrein behoort voortaan wel tot de bevoegdheid van de Oostenrijkse commissaris voor Binnenlandse Zaken Magnus Brunner, maar als er een heuse crisis van komt, moet Lahbib vast ook aan de bak.
De nieuwe Nederlandse regering meent dat het al zo ver is en neemt zich voor om een officiële asielcrisis uit te roepen. Dan kan ze, buiten het parlement om, snel ingrijpende maatregelen nemen, ook buiten bestaande wetten en internationale afspraken om, vergelijkbaar met wat gebeurde tijdens de coronapandemie. Maar de regering kan niet goed uitleggen wat precies de urgentie is die zo’n officiële crisis kan verantwoorden. Tijdens de coronacrisis was dat eenvoudig: het volstond om de drukte in de afdelingen intensive care van de ziekenhuizen te meten.
De Duitse regering deed al een onorthodoxe ingreep door, ‘Schengen’ of niet, maandag grenscontroles te beginnen, wat het land overigens al deed aan zijn oost- en zuidgrenzen. Het wil daarmee terrorisme en illegale immigratie buitenhouden – bij de buren dus. De directe aanleiding daarvoor was de recente terreuraanslag in Solingen. Of grenscontroles die aanslag hadden kunnen voorkomen, is helaas niet zeker. Maar het is vooral geen toeval dat die nieuwe maatregel er kwam als gevolg van de groeiende electorale aanhang van de radicaal-rechtse partij AfD. Dat de grenscontroles daarmee een symbolisch karakter krijgen, bedoeld om een perceptie van waakzaamheid te wekken, valt moeilijk te ontkennen.
Vermeend draagvlak
Dat democratische politici opteren voor opportunistische perceptie, getuigt van een gebrek aan leiderschap
Dan lijkt de Nederlandse regering het grondiger te willen aanpakken, met die officiële crisismodus. Maar haar argument ervoor is wankel en juridisch riskant. Dat argument luidt, aldus premier Dick Schoof: “Mensen ervaren een asielcrisis.” Al is ‘asiel’ stilaan een containerbegrip geworden, dat in Nederland een breed amalgaam omvat, met daarin, behalve asielzoekers, ook al dan niet legale migranten, internationale studenten of buitenlandse werknemers die de slachthuizen, de tuinbouw, de postorderfirma’s en de hoogtechnologische laboratoria mee overeind houden.
Met als bottomline dat het drukke Nederland almaar diverser lijkt te worden. Maar zo’n aanvoelen is zoals de regering het verwoordt, slechts een indruk, en schijn kan bedriegen. Waarvoor Schoof en de zijnen wat meer mathematische vastigheid aanvoeren door naar de jongste verkiezingen te verwijzen. Die maakten inderdaad de radicaal-rechtse PVV tot de grootste partij van het land en tot de spil van de nieuwe regering.
Toch is het niet zonder meer vanzelfsprekend om verkiezingssuccessen van rechts-radicale partijen als AfD, de PVV, het Franse RN of Vlaams Belang zo eenduidig aan één thema te wijten. Veel kiezers van die partijen stemmen ook vanuit gevoelens van achterstelling en ongelijkheid, of uit politiek wantrouwen. Het is hoe dan ook een tragische ironie dat de Nederlandse regering dat vermeende draagvlak in het parlement benadrukt en, als het lukt met die asielcrisis, tegelijk de volksvertegenwoordiging buitenspel zet.
Door de explosie aan sociale media bestaat geen eenduidige informatiestructuur meer, waarin een consequente bronnenkritiek informatiestromen permanent kan toetsen aan feitelijkheid, rationaliteit en bewijsbaarheid. Dat hebben bijvoorbeeld de Russische trollenfrabrieken en andere grootgrutters in desinformatie goed begrepen. Stemmingmakerij, misleiding en het creëren van schijn en valse indrukken is hun handel.
Dat democratische politici toch liever opteren voor opportunistische perceptie, getuigt van een gebrek aan politiek leiderschap en aan democratische verantwoordelijkheidszin. En vooral: de kwesties die zich stellen blijven erdoor onopgelost.