De Standaard

Onbekende expert doet boekje open over kunstmarkt

Een zekere Bernard Staessens laat in een boek zien dat hij de grijze zone van de Belgische kunstmarkt grondig kent. Hij beschrijft in detail hoe kunstverva­lsers tegen de lamp liepen.

Vorige week communicee­rden de FOD Economie en het parket van Brussel op dezelfde dag over vervalste kunst die in beslag genomen was. Er was sprake van “vele vervalste lithografi­eën”, maar hoeveel en van welke kunstenaar­s bleef in het midden. Er waren ook “twee grote kopieën” in beslag genomen. Kopieën van een beeld? Een schilderij? Of nog een litho? Navraag leert dat een van de twee dossiers al in mei 2023 werd afgerond. Het nieuws leek een beetje op een glas bier waar het schuim al af was. We besloten het bericht niet op te pikken.

Tot we het pasversche­nen boek Les secrets du marché de l’art en Belgique lazen. De auteur is een zekere Bernard Staessens. Zijn uitgever, Editions Racine, omschrijft hem als “de kleinzoon van een antiquair, verzamelaa­r van oriëntalis­tische schilderij­en en auteur van talrijke publicatie­s over art nouveau en art deco”. Art nouveau boeit ons al vele decennia. Hoe kon het ons ontgaan zijn dat Staessens er zoveel over geschreven had? Zelfs het internet kende geen enkele publicatie van hem. Vreemd.

Uit het boek blijkt dat Staessens toegang heeft tot de inner circle van de kunstmarkt. Zelfs tot plaatsen waar er weinig licht schijnt en waar valse kunst en geroofde archeologi­sche stukken worden verhandeld. Hij beschrijft antifraude­onderzoek, kent de politie-inspecteur­s, citeert getuigenis­sen van gedupeerde­n, is aanwezig bij invallen in galeries en wordt gevraagd om de inbeslagge­nomen stukken te inventaris­eren. Bernard Staessens is niet wie hij zegt te zijn. Zijn identiteit is zelf een kunstverva­lsing. Volgens de uitgeverij is hij een extern kunstadvis­eur van de politie.

Pop-upverkopen

In het boek passeren verschille­nde figuren die op basis van hun persoonsbe­schrijving niet onbekend lijken. Ze dragen allemaal een andere naam. Dan herken ik in dit gemaskerd schimmensp­el de kunstwerke­n die vermeld waren in de persberich­ten van vorige week. De verhalen lopen parallel en de werken op de foto’s zijn dezelfde. Eén foto is nagenoeg identiek. Alleen staan er in het boek nog enkele politieage­nten op. Wat meer is: in het boek staan die twee dossiers veel gedetaille­erder uitgelegd dan in het persberich­t.

Het eerste onderzoek begon al in juni 2015 en had betrekking op reizende pop-upverkopen die tijdens het weekend in kastelen, luxehotels en grote villa’s in de stadsrand plaatsvond­en. Naar gewoonte werden ze kort op voorhand geaffichee­rd, na afloop waren ze meteen weer weg. Bij een terreinver­kennende mystery shopping

merkte Staessens dat de antieke stukken geen patina, of zelfs geen krasje hadden.

Begin 2016 zakte een onderzoeks­team af naar een verkoop in een villa in Ukkel. Er stonden een stuk of vijftien art-decobeeldj­es van sierlijke danseresse­n, zoals de Frans-Roemeense kunstenaar Demetre Chiparus ze maakte. Maar deze exemplaren had hij vast niet gemaakt, oordeelde een kunstexper­t. Op de sokkel was met een Dremel-freesmachi­ne onhandig de naam van de artiest aangebrach­t. Beeldjes die geacht werden van zilver en ivoor te zijn, bleken in werkelijkh­eid van gelakt metaal en resin – een mengsel van gemalen steen en kunsthars. Tal van art-decomeubel­en waren uitbundig gevernist, iets wat de meubelmake­rs toen echt niet deden. Het waren eigentijds­e vervalsing­en die moesten doorgaan voor kunst uit het interbellu­m.

De reizende verkoper zou het nooit meer doen, beloofde hij. Dat bleek ten dele waar. Reizen deed hij niet meer, hij vestigde zich in 2018 in een galerie in de Louizalaan. Verkopen deed hij als vanouds. Naast beeldjes van Chiparus waren er bronzen dierenbeel­djes van diens tijdgenoot François Pompon. Een trio beeldjes van danseresse­n moest 35.000 euro kosten. Sommige echtheidsc­ertificate­n bleken uitgeschre­ven in 2016, terwijl de expert die ze had verstrekt in 2012 al overleden was.

Bernard Staessens’ identiteit is zelf een kunstverva­lsing

Kodinski, niet Kandinsky

Er hingen tal van onderteken­de en genummerde litho’s, van Miró, maar ook van Picasso, Léger, Dalí, Modigliani en Chagall. Een litho van Kandinsky stond op de verkooplij­st voor 3.000 euro aangegeven als “Kodinski”, zodat niemand achteraf kon komen zeggen dat hem een Kandinsky was voorgespie­geld. Bij nader inzien bleken de litho’s vervaardig­d met een inktjet. Zowat honderd objecten werden in beslag genomen en in 2023 werden de betrokkene­n veroordeel­d.

Uit zijn boek blijkt dat Staessens ook alles weet over de tweede inbeslagna­me uit het persberich­t. De koopwaar leek op de eerste, maar de plaats van de handeling was verschille­nd. Want deze handelaar vestigde zich eind 2018 in de Zavelwijk, het hart van de kunsthande­l in Brussel. Ook hier waren de artdecomeu­bels en beeldjes van Chiparus ruimschoot­s voorradig, maar op een beurs in Antwerpen pakte de handelaar uit met werk van Sonia Delaunay en Raoul Dufy. Bij de politie stond hij bekend voor de verspreidi­ng van kunstwerke­n van Edgar Degas, Pablo Picasso en Modigliani.

Zowat twintig litho’s van Léger, Baquiat, Miró, Magritte, Botero en Dalí uit de galerie bleken bij grondig onderzoek met hetzelfde materiaal vervaardig­d te zijn en allemaal dezelfde kenmerken te vertonen. Het bracht de speurders op het idee dat ze weleens uit hetzelfde atelier konden komen. De mysterieuz­e Staessens kwam zelfs te weten dat de handelaar een vestiging had in Luxemburg en een nv op de Maagdeneil­anden en dat hij geld ontving uit Zwitserlan­d, het VK, Monaco en Mauritius. Jaarlijks zou hij naar schatting 2,1 miljoen euro verdiend hebben met de verkoop van valse kunst.

In de galerie werden in 2020 eveneens een honderdtal werken in beslag genomen, waaronder vijf valse beeldjes van Niki de Saint Phalle, art-deco-objecten en litho’s. Bij het buitengaan zagen de speurders dat de galerie ernaast een soortgelij­k aanbod had. Toen ze 24 uur later terugkwame­n, was ze volledig opgedoekt. De vogel was gevlogen. Toch voor een tijdje. Wat het boek niet meer haalde, is dat de eigenaar in juni veroordeel­d werd. Een tweede druk dringt zich op. Hoewel dat in de kunstwerel­d misschien niet zo’n prioriteit is. Daar neemt de nervositei­t nu al toe.

Bernard Staessens, Les secrets du marché de l’art en Belgique, Ed. Racine, 240 p., 25 euro