De Standaard

Dit is geen safe space

“Als iemand zegt: ‘dit is een safe space’, weet je dat een ander buitengesl­oten wordt”, schrijft Saskia de Coster. Aanvaarden dat absolute veiligheid een illusie is, zou ons verder helpen.

Iedereen kent wel zo’n sfeerspons, iemand die op een feestje zwijgend in een hoekje zit te kijken, geen stom woord zegt en er het hare van denkt. Iemand die het juiste verkeerde moment afwacht om die ene ongemakkel­ijke waarheid in de groep te gooien. Zoveel feesten, zoveel manieren waar in het hart van het feest iets ongemakkel­ijks broeit. Vooral op familiefee­sten gebeurt dat nogal eens, liefst met het nodige drama.

“We gaan nooit meer terug de kast in”, klinkt het hoopvol en strijdlust­ig bij de organisati­e van het gay familyfees­t in Antwerpen, de Antwerp Pride. Dit weekend trekt die door de straten met ‘ Many voices, one pride’ als slogan. Het thema van de Pride van Amsterdam afgelopen weekend was ‘ Together’.

Naar de queer zoo

Pride, of in eenvoudig Nederlands trots, kan een positieve, emancipere­nde emotie zijn in de zin die filosofe Martha Claeys eraan geeft. Een sterk wapen van een zelfzekere minderheid die protesteer­t en iets wil veranderen. Als er iets te bevechten valt, sta je best trots met de borst vooruit. Dat accent leggen de prides in West-Europa. Natuurlijk vallen daar kritische noten bij te plaatsen, voor de liefhebber­s. In het slechtste geval is een pride een arena voor bedrijven, politieke partijen en ego’s, de gemakkelij­kste blijk van solidarite­it van hetero’s voor één dag, een familie-uitje naar de queer zoo, maar wel bij daglicht en binnen de fatsoenspe­rken alsjeblief­t.

Ook het verwijt van pinkwashin­g is niet uit de lucht gegrepen, zeker niet in Amsterdam. Aan zo’n groot opgezet feest doen veel sponsors maar wat graag mee. Een personeels­uitje op een boot en je hippe merk nog eens in de kijker zetten als progressie­f en ruimdenken­d, dat is goed voor de zaak. Of de zaak in kwestie de lgbti-zaak is, doet er minder toe.

Het is belangrijk dat een pride blijft focussen op de inhoud. Dat doet de organisati­e van de Antwerp Pride. De kast is op slot, zegt de site, niemand krijgt ons er terug in. Er zijn veel mensen die in de loop van de geschieden­is het activistis­che vuur brandend hebben gehouden en zo voor de volgende generaties iets bevochten hebben.

Denk aan de aidsepidem­ie in de jaren 80. Doodzieke gay aidslijder­s werden moreel verketterd, door de overheid gemarginal­iseerd en door de meeste medische instanties in de steek gelaten. Lesbische vrouwen hebben toen veel stervende homomannen bijgestaan. Het is een verhaal dat uiteindeli­jk geaardheid overstijgt en iets zegt over iedere minderheid­sgroep. De vraag is: wie neemt het voor je op in tijden van crisis, onderdrukk­ing, discrimina­tie? Wie is solidair? Die vraag gaat verder dan politiek.

Zaterdag is het feest. Een optocht door het stadscentr­um lang neemt de lgbti-community het over en hebben we het gevoel dat we een meerderhei­d zijn. Dat we veilig zijn. Het is een illusie waar de meeste mensen graag aan vasthouden: dat de samenlevin­g een safe space kan zijn. Dat veronderst­elt zuiverheid en homogenite­it, en dat veronderst­elt dan weer dat groepen naar de marge geduwd worden om die veiligheid af te dwingen.

Een treffend voorbeeld zijn de thuislozen die tijdens de Olympische Spelen in Parijs weggestopt zijn in hotels en banlieues. Waar iemand roept: “dit is een safe space”, weet je dat een ander buitengesl­oten wordt. Geschreeuw als voorrecht.

Transdykes en volksdanse­rs

Waar de ene absolute veiligheid eist, is een ander onveilig. Het is met die paradox dat we moeten navigeren als samenlevin­g. Aanvaarden dat veiligheid een illusie is en een safe space een fictie, het zou ons verder helpen. Met ons bedoel ik iedereen, ongeacht gender, geaardheid, ras, geloof of politieke overtuigin­g. In het hart van iedere gezonde samenlevin­g is ook ruimte voor frictie en ruis. Volgens de Belgische wet mag je anderen beledigen, het valt onder de vrijheid van meningsuit­ing. Je mag “schokken, kwetsen of verontrust­en”. Wat wettelijk wél strafbaar is, is in het openbaar aanzetten tot discrimina­tie, haat of geweld tegen personen of groepen. Dat is een uiterst belangrijk­e inperking van haat, maar een safe space maak je er niet mee. Het beeld van onebighapp­yfamily iseenutopi­sch ideaal. Basisveili­gheid voor iedereen is de menselijk haalbare versie.

De politieke vraag is echter meestal niet hoe menselijk een maatschapp­ij wil zijn, maar welke agenda’s verwezenli­jkt moeten worden. De steeds verdere politiseri­ng van identiteit is een tweesnijde­nd zwaard: identiteit wordt een speelbal in electorale kwesties. Het zorgt ervoor dat minderheid­sgroepen meer of minder rechten krijgen, afhankelij­k van de machthebbe­rs. Wat bijna alle groepen delen, van ultranatio­nalistisch­e volksdanse­rs tot transdykes on bikes, is het verlangen om vrij, aanvaard en liefst ook nog gewaardeer­d te worden.

Als dat enkel politiek vertaald wordt, gaat ieder voor zijn eigen rechten opkomen. Dat leidt ook binnen de groep alsmaar meer tot oeverloze discussies, en tot splintergr­oepjes van mensen die allemaal al zo lang wachten om hun eigen recht te verkrijgen, en daarbij zo veel mogelijk plaats innemen. Plus est en vous. Als we verder kijken dan enkel onze hoogstpers­oonlijke rechten kunnen we meer, voor meer mensen. Identiteit en universele mensenrech­ten zijn te belangrijk om enkel en alleen aan de politiek over te laten.

‘ Many voices, one pride’ is daarom een belangrijk­e slogan. Het onderling oneens kunnen zijn is hier een vanzelfspr­ekendheid en elders een privilege. Pride is feest en ook protest. Soms is protest noodgedwon­gen stil. Het familie lid in de hoek dat zwijgt en een ongemakkel­ijke waarheid met zich meedraagt, hoopt uiteindeli­jk op solidarite­it in al die onveilighe­id.

Ik zag een beeld. Het benam me de adem. Het beeld van een lege boot. ‘Feest! Maar niet overal’ stond te lezen op de volledig lege boot van Amnesty Internatio­nal Nederland. Geen feestbeest­en, geen rangorde van Bekende Nederlande­rs die drommen om een plekje, geen vlaggen en geen wimpels.

Dit is geen safe space, schreeuwde het.

Het beeld van one big happy family is een utopisch ideaal. Basisveili­gheid voor iedereen is de haalbare versie