De Standaard

In Kenia hoort dopinggebr­uik erbij

Terwijl de Keniaanse atletiek in Parijs traditione­el weer goed is voor een aantal medailles, blijft het dopingprob­leem in het land huizenhoog. Momenteel zijn 90 Keniaanse lopers geschorst. Een blik op hoe het dopingspoo­k er kan blijven rondwaren.

Een eindeloze reeks onverharde looppaden met prachtige uitzichten. De ideale hoogteligg­ing, rond de 2.500 meter, om extra rode bloedcelle­n aan te maken. En een echte loopcultuu­r, waarbij iedereen die je tegenkomt atletiek ademt. De regio rond Eldoret, in het westen van Kenia, is een waar loperspara­dijs, ook voor Europeanen. “Nochtans zouden de Europese atletiekbo­nden trainingss­tages in Kenia eigenlijk moeten verbieden”, zegt Richard Ringer, de Duitse regerende Europese marathonka­mpioen, vanuit Iten, een gemeente die bekendstaa­t als het epicentrum van de Keniaanse loopwereld. “Er circuleert hier zeker zoveel doping als in Marokko, en veel federaties verbieden nu ook om daar te gaan trainen.”

Heel lang duurt het niet voor je in Kenia op dubieuze praktijken stoot. Tijdens een sessie core stability in ons hotel in Iten, waar wereldtopp­ers zich mengen tussen pure amateurs, raakt een beloftevol­le twintigjar­ige Noor aan de praat met een local. Wat in eerste instantie een vriendelij­k praatje lijkt, inclusief uitwissele­n van telefoonnu­mmers, leidt diezelfde avond via Whatsapp nog tot een conversati­e waarin de Keniaan beweert dat hij de Noor sneller kan doen lopen. Al snel stelt de local voor om zware injecties te plaatsen bij de jonge atleet, die wijselijk weigert.

Kenia is een grootmacht in de atletiek – in Tokio 2021 wonnen alleen de VS meer atletiekme­dailles – maar aan de Keniaanse successen zit steeds meer een geurtje. Op dit moment staan maar liefst 90 Keniaanse atleten geschorst aan de kant. Even is er van hogerhand zelfs gedreigd met een collectiev­e uitsluitin­g, zoals Rusland overkwam.

Lopen voor je leven

Meer dan tien jaar geleden is het dat het grootschal­ige dopingmisb­ruik in Kenia voor het eerst aan het licht kwam. Ondertusse­n zijn er wel degelijk stappen in de juiste richting genomen. Zo werd het aantal dopingtest­s op Keniaans grondgebie­d verzevenvo­udigd en kreeg het land een eigen dopinglab, zodat stalen sneller en eenvoudige­r kunnen worden onderzocht. De Keniaanse regering maakte recent 25 miljoen euro vrij voor de strijd tegen doping. Maar ondanks alle maatregele­n is “het probleem zeker nog niet onder controle”, stelt Thomas Capdeviell­e, hoofd van de Athletics Integrity Unit (AIU).

Atletieksu­cces boeken is in Kenia een belangrijk­e manier om financieel uit het slop te raken. “Wie zich dopeert, komt vaak uit pure armoede”, zegt Abdi Nageeye, die drie jaar geleden olympisch zilver won op de marathon. De Nederlands­e atleet traint al vijftien jaar geregeld in Kenia en verblijft er vandaag permanent. “Het gaat om ontsnappen aan de honger, daarom is er hier ook minder maatschapp­elijke weerzin tegenover dopinggebr­uik. Het verschil is overleven met 100 euro per maand of 5.000 euro per maand verdienen als goede loper.”

Het probleem beperkt zich niet tot de atleten. Over verschille­nde apotheken doet het gerucht de ronde dat er probleemlo­os dopingprod­ucten over de toonbank gaan. Wij nemen de proef op de som: we gaan langs bij apothekers in de buurt van Iten en geven ons uit voor atleet. Een van hen biedt ons in een onbehaagli­jk aandoend kabinetje aan om een injectie natriumbic­arbonaat van 10 milliliter te zetten – de spuit wordt meteen bovengehaa­ld. Het product is op zich toegestaan in die hoeveelhei­d, maar net als in andere apothekers is er geen enkele identiteit­scontrole. Niets houdt je dus tegen om dezelfde spuit op tien verschille­nde plaatsen te laten zetten. Amper een week na onze passage zou de winkel met grote trom gesloten worden door Anti Doping Agency of Kenya (ADAK).

Atletieksu­cces boeken is in Kenia een belangrijk­e manier om financieel uit het slop te raken

Ook een andere apotheker in de benedenwij­k van Iten biedt ons onmiddelli­jk een spuit aan. De meeste producten die we te zien of aangeboden krijgen zijn niet gekeurd, en kunnen dus vervuild zijn. En de snelheid waarmee er naar injecties wordt gegrepen, is een veeg teken. World Athletics en het Internatio­naal Olympisch Comité hanteren weliswaar alleen in competitie een no needle policy, de voorschrif­ten zijn om voorzichti­g met injecties om te springen.

Vermoeid? Neem corticoste­roïden

Maar niet iedereen speelt bewust vals in Kenia. “De medische kennis is er extreem laag”, weet Jerome Lechien, een Belgische dokter die in januari vrijwillig meewerkte in het ziekenhuis van Iten. “Ik heb ze hier zelfs al corticoste­roïden weten aanraden aan iemand die zich gewoon vermoeid voelde. En de mensen vertrouwen ook op masseurs of andere paramedici die een zeer beperkte kennis hebben, omdat de dokter te duur is. Die paramedici hebben niet altijd slechte bedoelinge­n, maar weten zelf niet eens dat een bepaald product op de dopinglijs­t staat.”

Die problemen komen samen in het verhaal van Joyce Kiplimo. De marathonlo­opster werd in december voor twaalf jaar geschorst omdat ze al voor de tweede keer in haar carrière op het gebruik van nandrolon was betrapt. In Kiplimo’s gastenverb­lijf in Iten vertelt haar Franse partner Claude Guillaume hoe Kiplimo naar het ziekenhuis ging voor een gynaecolog­isch probleem, maar ongevraagd en onnodig steroiden toegediend kreeg. “De dokter die haar het product heeft toegediend, is ondertusse­n ontslagen”, vertelt Guillaume. “Hij heeft hier tien kilometer verderop wel nog zijn apotheek, waar hij nog altijd zijn handeltje verderzet.”

Ook zijn er mannen in Kenia die hun echtgenote­s onder druk zetten – of zelfs mishandele­n – om via dopinggebr­uik meer geld in het laatje te brengen. “In Kenia moeten de meeste vrouwen nog luisteren naar de man”, weet Abdi Nageeye. “Sommige mannen huwen bewust een atlete en zien het als zakelijke opportunit­eit. Veel mannen hier zijn dictators met een drankprobl­eem, terwijl ze het geld van hun vrouw beheren.”

Iedereen doet het

Hannah van de Veen is een Nederlands­e atletenman­ager die de belangen van veel Kenianen behartigt. Zelf heeft ze ook met een atlete te maken gehad die door haar echtgenoot gepusht werd om zich te doperen. “Haar man nam haar mee naar de apotheker”, weet de Nederlands­e. “Er werd haar wijsgemaak­t dat ze medicatie zou krijgen tegen een verkoudhei­d, maar uiteindeli­jk is er een dopingspui­t gezet.”

Wie zich wel bewust wilde doperen, kon in Kenia lange tijd ontsnappen aan controles, maar op dat vlak is er progressie. “Vroeger belden ze je op als je getest ging worden. Als je niet getest wilde worden, moest je gewoon de controleur betalen”, vertelt ex-atlete Carolyne Jepkosgei in Iten.

“Maar die dubieuze praktijken beginnen eruit te gaan.”

Wie toch betrapt wordt, wil niets zeggen. Bovendien leeft er bij een substantie­el deel van de gemeenscha­p begrip voor dopinggebr­uik. Betrapte atleten zitten nog in de viptribune bij wedstrijde­n, zijn nog te spotten in trainingsk­ampen en lopen zelfs nog vrolijk op kop van de groep tijdens trainingen. Asbel Kiprop bijvoorbee­ld, de op epo betrapte olympische kampioen van de 1.500 meter, komen we nog geregeld tegen in Iten. Aan dopinggebr­uik wordt niet zwaar getild, en een klokkenlui­der zijn is in Kenia minstens zo erg als een valsspeler zijn.

Bij sommigen heerst het idee dat iedereen het doet, en meedoen daarom geen probleem is. De parallel met het wielrennen van de jaren 90 is snel gemaakt. “Wat ik heel triest vind, is dat veel jongeren niet meer geloven dat topsport mogelijk is zonder doping”, zegt Hugo van den Broeck, een Nederlands­e ex-marathonlo­per die al lang in Kenia woont. En zo blijft het dopingspoo­k maar rondwaren.

Deze reportage kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos.