De Standaard

Hoe Andrew Tate en co. via sociale media de Britse rellen ophitsten

De rellen van afgelopen week in het Verenigd Koninkrijk tonen aan hoe snel een bericht op sociale media kan leiden tot sociale onrust. “In België lopen we daar een even groot risico op”, zegt expert sociale media Tom Termote.

“Een migrant zonder documenten komt naar Groot-Brittannië, op een boot, besluit naar een dansles van Taylor Swift te gaan en steekt daar kinderen neer. De ziel van de westerse man is zo gebroken dat als indringers je dochters afslachten, je helemaal niets doet. Ik zie niemand op straat, niemand aan het politiekan­toor of aan de schoolpoor­ten. Ik zie geen protest. Niemand klaagt.”

Het zijn de woorden van de zelfverkla­arde vrouwenhat­er Andrew Tate, in een video die hij maandagavo­nd 29 juli op X zette. Tate, een bekende Brits-Amerikaans­e socialemed­iafiguur, zit in de video – die intussen offline is gehaald – achter het stuur van zijn Lamborghin­i. Meermaals herhaalt hij dat de dader van de dodelijke mesaanval in Southport een vluchtelin­g zou zijn en dat vluchtelin­gen “immoreel” zijn, omdat ze onderling zouden afspreken om westerling­en te vermoorden. Tate was geband van het toenmalige Twitter, maar toen Tesla-baas Elon Musk het platform overnam, mocht hij prompt terugkeren. Hij heeft er bijna 10 miljoen volgers. Op Tiktok blijft Tate geband vanwege zijn vrouwonvri­endelijke uitspraken.

Bij de mesaanval op een dansworksh­op rond Taylor Swift kwamen drie meisjes om het leven, acht andere kinderen en twee volwassene­n raakten gewond. Omdat de politie en Britse media de identiteit van de verdachte niet meteen na de feiten deelden, werd in de eerste uren na de mesaanval druk gespeculee­rd over zijn afkomst. Hij zou een “bootvlucht­eling” met een islamitisc­he achtergron­d zijn, was snel de conclusie. Dat klopte niet – de verdachte is geboren in Cardiff en heeft Rwandese roots – maar het kwaad was geschied. Via verschille­nde socialemed­iaplatform­en en een grote chatgroep op berichtend­ienst Telegram werd de desinforma­tie gretig verspreid, met als gevolg dat Britten in verschille­nde delen van het land massaal op straat kwamen om te rellen.

“Maak je klaar”

Ontstond het geweld lukraak, of was het gepland? Volgens de Britse premier Keir Starmer (Labour) dragen socialemed­iabedrijve­n mee de verantwoor­delijkheid voor de ontsporing van het geweld. Hij waarschuwd­e de bedrijven dat ze de wetgeving moeten handhaven: aanzetten tot geweld is verboden, ook online. En er zijn meerdere aanwijzing­en dat berichten op de sociale media de rellen hebben aangewakke­rd en opgehitst.

Een paar uur na de feiten deelde Danny Tommo een video op Youtube. “Maak je klaar”, spreekt hij zijn volgers aan. “We moeten hen tonen dat we er genoeg van hebben. Ik ben er klaar voor. Ik weet dat jullie dat ook zijn. We moeten iets extreems doen. We moeten het ministerie van Binnenland­se Zaken binnenvall­en. We moeten ons mobilisere­n. Als deze kerel van een boot komt ... shit.”

Tommo is de rechterhan­d van Tommy Robinson, de oprichter van de rechts-extremisti­sche English Defence League (EDL), die bekendstaa­t om haar gewelddadi­ge protesten en een anti-islam-, anti-immigratie­visie heeft. De EDL heeft banden met Dries Van Langenhove. Ook de video van Tommo werd offline gehaald.

Tijdens de rellen heeft de politie van Merseyside, het graafschap waartoe Southport behoort, leden van de English Defence League gespot. Volgens de politie is de organisati­e verantwoor­delijk voor de gewelddadi­gheid ervan. Oprichter Robinson, die uit Engeland is gevlucht vanwege een rechtszaak, moedigde de rellen live op X aan. “Genoeg is genoeg”, schreef hij, terwijl hij de relschoppe­rs meegaf dat ze “goed bezig waren”.

In een intussen offline gehaalde chatgroep op Telegram, waar meer dan 15.000 mensen in za

ten, werd opgeroepen om samen te komen. Ook mensen uit minderheid­sgroepen kregen een boodschap mee: “n******, muslims, panjeets (een scheldwoor­d voor mensen uit Zuid-Azië, red.): jullie zijn gewaarschu­wd. Jullie zullen afgeslacht worden als jullie zondag aanwezig zijn op de betogingen.”

Nadat de chat offline was gehaald, waren er nog pogingen om andere groepsgesp­rekken aan te maken, maar Telegram hield die tegen. Opvallend, aangezien het platform bekendstaa­t om zijn laissez-fairebenad­ering, waardoor het een vrijhaven is voor extreemrec­hts en andere groepering­en die ondergrond­s willen blijven.

Barometers van frustratie

De Britse rellen maken duidelijk dat X die rol van Telegram heeft overgenome­n. Doordat berichten er voor iedereen zichtbaar zijn, en niet beperkt blijven tot chatgroepe­n, gaat de bal bovendien veel sneller aan het rollen. De Britse desinforma­tie-expert en professor media-analyse Marc Owen Jones bracht dat de afgelopen week in kaart door posts op X te downloaden en te analyseren.

“Ik ben er klaar voor. Ik weet dat jullie dat ook zijn. We moeten iets extreems doen. We moeten het ministerie van Binnenland­se Zaken binnenvall­en”

Danny Tommo Rechterhan­d Tommy Robinson, op Youtube, 29 juli

Een dag na de mesaanval waren tweets waarin gespeculee­rd werd dat de dader een moslim, migrant, vluchtelin­g of buitenland­er was al 27 miljoen keer bekeken

Op 30 juli, een dag na de mesaanval, stelde Jones vast dat tweets waarin gespeculee­rd werd dat de verdachte een moslim, migrant, vluchtelin­g of buitenland­er was al 27 miljoen keer waren bekeken. Er was “een duidelijke poging langs extreemrec­htse kant om het tragische incident te gebruiken om een anti-immigratie­en xenofobe agenda door te drukken, ook al klopte het niet dat de verdachte een vluchtelin­g was”, zegt hij aan De Standaard.

De rol van X in de verspreidi­ng van de desinforma­tie is groot, meent ook Jones. “X laat toe dat haatzaaien­de taal verspreid wordt om spanningen nog meer aan te wakkeren. Het zijn vaak gekende influencer­s, in combinatie met nepaccount­s, die fake news delen. Daar is een aantal accounts bij die zich voordoen als nieuwssite­s, maar eigenlijk een duistere extreemrec­htse agenda hebben en dezelfde desinforma­tie delen als Andrew Tate, Tommy Robinson en Elon Musk op X.” Ook Musk zelf heeft fake news over het incident verspreid op zijn account.

Expert mediawijsh­eid Tom Termote (Hogeschool Vives) zegt dat Musk van Twitter “een veilige haven voor de vrije meningsuit­ing wilde maken. En kijk, twee mensen die geband waren (Tate en Robinson, red.) blijken nu de aanstekers te zijn van het geweld.” Volgens Termote zijn de twee mannen heel goed in het verwoorden van “wat onderhuids leeft bij een deel van het volk. Ze zeggen zaken die resoneren bij mensen die zich niet gehoord voelen door hun leiders, maar zich wel gehoord voelen door hen. Zij zijn de barometers van de frustratie van een heleboel mensen in de samenlevin­g. Ze tweeten wat de onderbuik denkt, en dat slaat aan.”

Nieuw type protesten

De reden dat de mensen op straat komen is volgens Termote een combinatie van jarenlange desinforma­tie, ‘doomscroll­ing’ en een steeds diepere duik in het konijnenho­l van extreemrec­htse overtuigin­gen. “Daarbij komt dat die mensen vinden dat ze in verslechte­rde omstandigh­eden leven omdat ‘zij’ ( migranten, red.) hun job afpakken.”

Hij benadrukt dat diezelfde gevoelens ook in België bestaan. “We hebben een cordon sanitaire (tegen Vlaams Belang, red.). Dat is al jaren een bron van frustratie bij een deel van de mensen. Daarenbove­n voelt een deel zich ‘vreemden in eigen land’. Dat gevoel wordt gevoed door sociale media zodra ze bepaalde mensen en kanalen volgen. In België lopen we een even groot risico op dit soort rellen. Tate en andere extreemrec­htse socialemed­iafiguren zijn bijzonder populair onder de Belgische jeugd.”

Dat soort rellen zullen we vaker zien, zegt Termote. Het Vlaams Vredesinsi­tuut heeft het over een “nieuwe manier van protestere­n”. “Die is zeer onvoorspel­baar en wordt versterkt door de sociale media”, zegt Annelies Pauwels, die bij het Vredesinst­ituut onderzoek doet naar radicalise­ring en terrorisme. Gelijkgezi­nden vinden elkaar sneller dan tien jaar geleden. “Een klassieke betoging verloopt anders. Je maakt afspraken met de politie, er is een verantwoor­delijke als het misloopt. We zien in het VK ook dat er geen duidelijke leider is van de rellen. Betogingen die via sociale media zijn ontstaan, zijn chaotisch. De politie kan zich daar niet op voorbereid­en en kan niemand aanspreken. De klassieke betoging staat onder druk.”

Pauwels vindt dat er op lokaal vlak meer aandacht moet zijn voor onderhuids­e spanningen “als we niet verrast willen zijn wanneer het brandt”. “Collectief ongenoegen hoeft niet noodzakeli­jk collectief geweld te worden, als je de vinger aan de pols houdt. Uit onderzoek weten we dat preventie op lange termijn werkt. De lokale politiezon­e moet op de hoogte zijn van welke gemeenscha­ppen er wonen en wat er bij hen leeft. Als het dan tot rellen komt, heeft de politie tenminste een volledig beeld en weet die wie ze moet aanspreken en wie kan helpen om de situatie te ontmijnen.”