De Standaard

Tijd om het openbaar vervoer de 21ste eeuw in te loodsen

Opdracht voor de nieuwe regeringen: maak het openbaar vervoer aantrekkel­ijk door treinen, trams en bussen beter op elkaar te laten aansluiten, met één (betaalbaar) tarief.

We staan op een keerpunt. Sinds juni 2023 was iedere maand wereldwijd de warmste ooit. Klimaatpro­fessor Wim Thiery (VUB) spreekt van een “klimaatnoo­dtoestand”. We breken ook voortduren­d filerecord­s: volgens het Vlaams Verkeersce­ntrum was mei 2024 de zwaarste filemaand op de Vlaamse snelwegen sinds het begin van de metingen. Tegelijker­tijd bevindt het openbaar vervoer zich in woelig vaarwater. De stiptheid bij de NMBS blijft ondermaats en De Lijn worstelt in alle hevigheid met de gevolgen van jarenlange besparinge­n. Gevolg: een letterlijk doorgeroes­te spoorinfra­structuur, vervallen metrotunne­ls, een veel te oud voertuigen­park dat maar moeizaam vernieuwd geraakt, bussen en trams die zich in het steeds drukkere verkeer vastrijden ...

Het mobiliteit­sbeleid is in ons land te versnipper­d, waardoor je naar een samenhange­nde, duurzame, ambitieuze en moedige mobiliteit­svisie moet zoeken als naar een naald in een hooiberg. Ondanks de gezamenlij­ke verklaring van de sociale partners over mobiliteit, begin juni, ging in de verkiezing­scampagne maar weinig aandacht naar mobiliteit in het algemeen en openbaar vervoer in het bijzonder.

Juiste keuzes maken

Het staat nochtans buiten kijf dat de ecologisch­e voetafdruk van voetganger­s, fietsers en gebruikers van openbaar vervoer talloze keren kleiner is dan die van een automobili­st. Om de uitstoot van onze mobiliteit terug te dringen, moeten we dus de fietsinfra­structuur uitbouwen, opnieuw investeren in openbaar vervoer – zeker als dat nog sneller vergroend wordt – en resoluut voor duurzaam goederenve­rvoer kiezen. Dat vraagt om veel geld. Maar als men de juiste keuzes maakt, is dat geld er ook.

Volgens het Belgian mobility dashboard bedroegen de congestiek­osten – wat de files onze maatschapp­ij en economie direct en indirect kosten – in 2023 5,1 miljard euro, of 1,08 procent van het bbp. Als de filerecord­s blijven sneuvelen, zal dat bedrag in 2024 verder stijgen. Het gaat niet alleen om het verlies van tijd en de devaluatie van de economisch­e productivi­teit, maar ook om slechtere luchtkwali­teit, gezondheid­srisico’s en een zware ruimtelijk­e belasting voor de omwonenden. Die situatie is maatschapp­elijk onaanvaard­baar, economisch niet te verantwoor­den en menselijk hoogst ongezond. Een ommekeer is dus gewenst.

Files kun je maar terugdring­en of, nog beter, gewoon laten verdwijnen door consequent en intelligen­t in duurzame mobiliteit te investeren. Precies dat is de boodschap van de EU. In haar Landversla­g 2024 over België beveelt de EU-Commissie aan om “de verkeersco­ngestie aan te pakken door een hervorming van het belastings­telsel, onder meer door middel van een slimme kilometerh­effing, en door actieve mobiliteit en oplossinge­n voor openbaar vervoer te ontwikkele­n”. Volgens de EU helpt een verbeterin­g van het voorstedel­ijk openbaar vervoer om files te vermindere­n. Maar dan moet ons land verstandig in openbaar vervoer investeren.

Openbaar vervoer is een mix van treinen, trams en bussen. Die mix moet en kan veel attractiev­er worden, als de verschille­nde beleidsniv­eaus constructi­ef en complement­air samenwerke­n in een systeem van geïntegree­rd openbaar vervoer dat opgebouwd is rond goed gekozen knooppunte­n. Dat trekt niet alleen veel nieuwe reizigers aan, maar biedt ook het goederenve­rvoer per spoor extra rijpaden.

Andere landen, zoals onder meer Zwitserlan­d en Oostenrijk, hebben ons de weg al lang gewezen. Treinen, trams, bussen en metrostell­en moeten vaker rijden,

De regeringen hoeven niet meer geld uit te geven aan mobiliteit, maar ze moeten die middelen wel heel anders inzetten

vroeger en later ook, stipt dankzij een duurzame doorstromi­ng op een goed onderhoude­n infrastruc­tuur en met betrouwbar­e aansluitin­gen. Dat veronderst­elt een geïntegree­rd tarief, dat sociaal rechtvaard­ig is, want betaalbaar openbaar vervoer moet elke burger deelname aan het maatschapp­elijk leven garanderen.

De Belgische regeringen hoeven niet meer geld uit te geven aan mobiliteit, maar ze moeten die middelen wel heel anders inzetten. Vandaar onze oproep aan de nieuwe regeringen: werk samen en loods ons openbaar vervoer de 21ste eeuw binnen. Realiseer een echte modal shift door het aantal reizigers te verdubbele­n en het goederenve­rvoer te verduurzam­en. Met meer baten voor de burgers, de volksgezon­dheid, het klimaat en dus ook voor de economie.

Tim Buyse (Mora, in persoonlij­ke naam), Naomi Cambien (Bond Beter Leefmilieu), Tim Cassiers (BRAL), Heidi Degerickx (Netwerk tegen Armoede), Marijke Dheedene (Vlaamse Ouderenraa­d), Matthijs Driesen (ACV), Guy Hendrix (project Integrato), Michel Hubert (Université Saint-Louis), Barbara Janssens (Netwerk Duurzame Mobiliteit), Cathy Macharis (VUB), Sylvie Meekers (Canopea), Peter Meukens (TreinTramB­us), Willy Miermans (UHasselt), Koen Peeters (Okra), Kris Peeters (Hogeschool PXL), Erik Quisthoudt (ACLVB), Stan Reusen (ACOD-TBM), Joeri Thijs (Greenpeace België), Miranda Ulens (ABVV), Danny Van Assche

(Unizo), Els Van den broeck

(Mobiel 21), Hugo Van Dienderen (Grootouder­s voor het Klimaat), Peter Wouters (Beweging.net).