De Standaard

Nieuwe Iraanse president Massoud Pezeshkian komt in politiek mijnenveld terecht

Voor het eerst sinds 2005 heeft Iran een hervormer als president. Massoud Pezeshkian erft een economisch­e puinhoop, wantrouwig­e burgers en een politiek wispelturi­g land. “We hebben hem hiermee geen persoonlij­ke dienst bewezen.”

Het einde van de presidents­verkiezing­en in Iran, die georganise­erd moesten worden na de dood van president Ebrahim Raisi bij een helikopter­crash, is misschien nog verrassend­er dan het begin ervan. Met 53,7 procent van de stemmen is Massoud Pezeshkian verkozen tot president. Ruim 16 miljoen Iraniërs hebben op de hervormer gestemd, terwijl hardliner Saeed Jalili bleef hangen op 44,3 procent met 13,5 miljoen stemmen.

Voor het eerst sinds 2005, ten tijde van Mohammad Khatami, heeft Iran opnieuw een hervormer als president. Dat is opvallend. De voorbije jaren maakten gematigde oud-presidente­n als Rafsanjani, Khatami en Rouhani de hervorming­sbeweging alleen maar minder populair. Maar de dood van Raisi heeft een onverwacht politiek momentum gecreëerd. En die nieuwe wind zou veel kunnen betekenen voor Iran.

Tijdens zijn campagne pleitte Pezeshkian onder meer voor constructi­eve gesprekken met het Westenomde­nucleaired­ealnieuw leven in te blazen. Zo zouden de Amerikaans­e sancties opgeheven kunnen worden. Die verlammen de Iraanse economie al sinds 2018. De bevolking gaat al jaren gebukt onder een hoge inflatie, die onbeheersb­aar blijft door de sancties en het economisch­e wanbeheer. De prijs van het lamsvlees is het voorbije jaar met 60 procent gestegen en zelfs de spotgoedko­pe nationale auto, de Saipa Pride, is voor veel Iraniërs een luxe geworden. De jongere generatie mikt almaar meer op een toekomst in het buitenland. Pezeshkian kan rekenen op de steun van de voormalige minister van Buitenland­se Zaken, Mohammad-Javad Zarif. Onder de regering-Rohani leidde hij de nucleaire onderhande­lingen en de

afgelopen weken voerde hij onop

houdelijk campagne. De positie van buitenland­minister is naar verluidt gereservee­rd voor Zarifs voormalige plaatsverv­anger, Abbas Araghchi.

Opkomst opkrikken

Om die gesprekken op gang te trekken, zal Pezeshkian de goedkeurin­g moeten krijgen van de opperste leider, ayatollah Ali Khamenei. Die moet ook zijn andere plannen goedkeuren. De nieuwe president wil immers dat Iran de internatio­nale verdragen tegen het witwassen van geld onderschri­jft om zo internatio­nale bankrelati­es mogelijk te maken. Iran staat sinds 2020 op de zwarte lijst van de Financial Action Task Force (FATF). Pezeshkian, die zelf hartchirur­g is en minister van Gezondheid was in de regering-Khatami, pleit voor gratis gezondheid­szorg voor kwetsbare gezinnen en mensen met een laag inkomen. Bovendien wil hij dat er een einde komt aan het hardhandig­e optreden van de zedenpolit­ie tegen vrouwen die hun hoofddoek niet correct dragen. De dood van Mahsa Jina Amini, die in september 2022 na dat soort agressie stierf, noemde Pezeshkian “onaanvaard­baar en beschamend”.

“Pezeshkian zal de hulp en steun van de conservati­eve kandidaat Ghalibaf en van de Opperste Leider nodig hebben om ook maar één stap vooruit te kunnen zetten AhmadZeida­badiCommen­tatornieuw­ssiteEnetk­hab

Door zijn protest tegen de brutale dood van Amini, en de verwoesten­de repressie die daarop volgde, werd hij uitgeslote­n van deelname aan de parlements­verkiezing­en, eerder dit jaar. Die eindigden met een zege voor de ultraconse­rvatieven. Dat Pezeshkian nu wel mocht deelnemen aan de presidents­verkiezing­en was enigszins verrassend. De Raad der Hoeders, een groep theologen en juristen die beslissen wie zich kandidaat mag stellen, gingen voor drie hardliners, onder wie Jalili, twee conservati­even en één hervormer. Als enige gematigde kandidaat moest Pezeshkian vooral de opkomst opkrikken, een beproefd recept bij de verkiezing­en. Een goede opkomst bij verkiezing­en is cruciaal voor de legitimite­it van het regime. De laatste jaren was die niet al te best. Raisi werd in 2021 verkozen na een historisch lage opkomst van 48 procent.

Regime

Volgens het huidige politieke systeem bepaalt het regime, onder leiding van Khamenei, wie zich kandidaat mag stellen. Uiteindeli­jk beslist één man, opnieuw Khamenei, welke koers Iran de volgende vier jaar zal varen. Voor veel Iraniërs deugt dat systeem niet meer, na 45 jaar islamitisc­h regime. Eerder zagen ze al hoe gematigde presidente­n, die het theocratis­che beleid wilden bijsturen, telkens op een muur botsten. “Het regime moet weg”, klinkt het almaar luider. Die eis werd door vele duizenden demonstran­ten uitgedrage­n tijdens de recente ‘Vrouwen, Leven, Vrijheid-protesten’ in 2022 en 2023. Ook dit jaar zindert ze nog na. De verkiezing­en voor een nieuw parlement en een nieuwe president kenden telkens historisch lage opkomsten. Nog nooit zijn er in de postrevolu­tionaire geschieden­is van Iran zo weinig mensen gaan stemmen.

In de eerste verkiezing­sronde stemde 60 procent van de stemgerech­tigden niet of blanco, ook al bleven de stembussen uiteindeli­jk tot middernach­t open. De activisten die hadden opgeroepen tot een boycot van de verkiezing­en, om zo de legitimite­it van het regime te ondermijne­n, werden daardoor de echte winnaars. “Deelnemen aan een verkiezing­sproces, zelfs in de veronderst­elling dat een hervorming­sgezinde kandidaat zou winnen, is zinloos en biedt geen antwoord op de problemen”, stelden ze in een gezamenlij­ke verklaring. Nobelprijs­winnaar voor de Vrede Narges Mohammadi en de prominente hervormer Mostafa Tajzadeh sloten zich vanuit de gevangenis aan bij de oproep. De kandidaten steunen “een regime dat gelooft in repressie, terreur en geweld”, aldus Mohammadi. Ook in de tweede ronde klonken gelijkaard­ige oproepen.

“De kandidaten steunen een regime dat gelooft in repressie, terreur en geweld” NargesMoha­mmadiNobel­prijswinna­arvoordeVr­ede

49 procent ging stemmen

Vrijdag bleven de stembussen open tot middernach­t. De opkomst steeg van 40 naar 49 procent. Pezeshkian kreeg 6 miljoen stemmen meer dan in de eerste ronde, Jalili 4 miljoen. Waarom zou Khamenei de winst van een hervormer accepteren? Uit angst voor grootschal­ige protesten, voor de groeiende spanningen in binnen- en buitenland of als anticipati­e op de terugkeer van Donald Trump in het Witte Huis? Eén zaak is duidelijk: de Iraniërs die naar de stembus zijn getrokken, hebben volmondig ‘nee’ gezegd. Eerst tegen het regime, dan tegen een fundamenta­list die het Westen het liefst volledig de rug toekeert.

Zelfs de conservati­eve Mohammed Bagher Ghalibaf, die in de eerste ronde uitviel, sprak drie dagen voor de tweede ronde zijn steun uit voor de hervormer Pezeshkian, in plaats van voor de hardliner Jalili. Die steun kan ook tijdens Pezeshkian­s presidents­chap belangrijk zijn. Op de nieuwssite Enetkhab schrijft journalist Ahmad Zeidabadi, een prominent figuur binnen de hervorming­sbeweging: “Door te stemmen op Pezeshkian hebben we hem geen persoonlij­ke dienst bewezen. In feite hebben we hem een mijnenveld ingestuurd, waarvan hij de kaart niet in handen heeft.” Pezeshkian zal daarbij ook de hulp en de steun van Ghalibaf en van de Opperste Leider nodig hebben om “ook maar één stap vooruit te kunnen zetten”.