De Standaard

De geopolitie­k achter de Afrikaanse homofobie

LGBTI-RECHTEN Het gaat van kwaad naar erger met de homofobie in Afrika, schrijft Kristof Titeca. De Europese Unie, en België, staan erbij en kijken ernaar.

Europese onderzoeke­rs waarschuwd­en vorige week voor de situatie van lgbtirecht­en in Europa (DS 14 mei): in de jongste vijf jaar kregen lgbti-mensen vaker te maken met intimidati­e, geweld en pesten. Die boodschap is verontrust­end. Buiten Europa, en dan vooral in Afrika, is de situatie nog minder rooskleuri­g. Homofobie lijkt op dat continent overal de kop op te steken.

2023 was een bijzonder slecht jaar voor de lgbti-gemeenscha­p in Afrika. In een recent rapport vat Amnesty Internatio­nal het samen als de “bewapening” van wetgeving tegen die gemeenscha­p, door bestaande wetgeving te gebruiken om lgbti-mensen te vervolgen of door nieuwe wetgeving in te voeren. Zo keurde Oeganda vorig jaar een wet goed waardoor je daar nu twintig jaar celstraf kunt krijgen voor de “promotie” van homoseksua­liteit, en de doodstraf voor “bezwarende” vormen van homoseksua­liteit. In landen als Mauritanië, Somalië, en (delen van) Nigeria gold de doodstraf al. Eind februari keurde het parlement in Ghana een gelijkaard­ige wet goed, waarin evenzeer gevangenis­straffenst­aanophomos­eksualitei­t en de promotie ervan.

De belangrijk­ste impact van die wetten ligt – voorlopig nog – niet in de toepassing ervan, maar in het effect dat ze hebben op de samenlevin­g. Hoewel de wet in Ghana nog niet is onderteken­d door de president en dus nog niet van kracht is, heeft ze al geleid tot meer geweld tegen de lgbti-gemeenscha­p. In Oeganda gebeurt hetzelfde.

Verontrust­end is dat er initiatiev­en zijnomdiew­ettenoverh­ethelecont­inent uit te breiden. Zo vond begin deze maand in de Oegandese stad Entebbe een conferenti­e plaats over “familiewaa­rden en soevereini­teit”. Die jaarlijkse conferenti­e, die voor de tweede keer werd georganise­erd, bracht parlements­leden en beleidsmak­ers uit een twintigtal Afrikaanse landen samen. De bedoeling ervan is het momentum voor anti-lgbti-wetgeving verder aan te zwengelen, en de recent goedgekeur­de anti-lgbti-wetten te exporteren naar andere landen. Zo werd na de conferenti­e van vorig jaar een kopie van het Oegandese wetsvoorst­el in Kenia ingediend. Andere parlements­leden werkten aan gelijkaard­ige wetsvoorst­ellen, waarvan ze dit jaar tijdens de conferenti­e een update gaven.

Goeie partner

Dat er steeds meer anti-lgbti-wetgeving komt, heeft met de geopolitie­ke context te maken. Tien jaar geleden trok de Europese Unie nog fel van leer tegen een soortgelij­ke wet in Oeganda. Dat is nu niet het geval. Dat is voor een groot stuk te verklaren door de veranderen­de geopolitie­ke relaties. De oorlog in Oekraïne was een wake-upcall voor de EU en de Verenigde Staten . Ze vonden in Afrika niet de steun die ze hadden verwacht: veel Afrikaanse landen weigerden om Oekraïne – en het Westen – expliciet te steunen.

Dat heeft vooral de EU ertoe aangezet haar Afrika-beleid aan te passen – dat is nu pragmatisc­her en meer ‘transactio­neel’. De nadruk ligt op duidelijk maken dat de EU een “goeie partner” is, die terzelfder­tijd voor de eigen economisch­e en politieke belangen opkomt. In zo’n relatie wordt kritiek geven op mensenrech­tenschendi­ngen moeilijker – dat tast het imago van “goeie partner” aan en is niet direct verbonden met de eigen economisch­e en politieke belangen.

Dat merk je bij de recente golf van antilgbti-wetgeving: in Oeganda heeft de EU weinig ondernomen om die wetgeving tegen te gaan – wat Oegandese mensenrech­tenactivis­ten fel bekritisee­rd hebben.

Daarnaast is er de betrokkenh­eid van buitenland­se religieuze organisati­es van allerlei pluimage bij dergelijke initiatiev­en, van de Organisati­on for Islamic Cooperatio­n tot conservati­ef-christelij­ke organisati­es uit Europa en de VS. Vooral die laatste zijn op zulke conferenti­es erg actief om de anti-lgbti- en anti-genderwetg­eving te promoten en te ondersteun­en.

Afrika is voor die organisati­es het nieuwe wingewest: ze kunnen er hun gedachtego­ed verspreide­n op een schaal dieinEurop­aofdeVSmoe­ilijkerisg­eworden. Het frustreert Afrikaanse mensenrech­tenactivis­ten dat westerse landen wel Afrikaanse overheden op de vingers tikken, maar niet de westerse religieuze organisati­es die bij de zaak betrokken zijn. Het vuur wordt nog aangewakke­rd door Rusland, dat geopolitie­k garen spint bij spanningen tussen westerse en Afrikaanse landen.

Neokolonia­le constructi­e

Het Afrikaanse anti-lgbti-kamp framet zijn acties paradoxaal genoeg binnen het dekolonise­ringsdebat, dat de laatste jaren sterk aan kracht heeft gewonnen. Dat veel anti-lgbti-wetgeving in Afrika oorspronke­lijk door de koloniale heersers is ingevoerd, vinden de hedendaags­e initiatief­nemers niet relevant: zelf rabiate antilgbti-wetgeving invoeren beschouwen ze als het heft in eigen handen nemen, los van westerse imperialis­tische structuren. Pro-lgbti-rechten noemen ze dan een neokolonia­le westerse constructi­e. Tijdens de conferenti­e in Entebbe werd dat argument van dekolonise­ring dan ook door zowat iedere spreker sterk benadrukt.

Westerse landen zitten in een patstellin­g: met al te publieke kritiek kunnen ze diplomatie­ke schade aanrichten, maar niets doen helpt de zaak ook niet vooruit

Westerse landen komen zo in een patstellin­g terecht: met al te publieke kritiek kunnen ze diplomatie­ke schade aanrichten, maar stille diplomatie – of helemaal niets doen – helpt de zaak ook niet vooruit.

Die spreidstan­d typeert ook het Belgische beleid ter zake. Op 21 maart nam het federale parlement een resolutie aan waarin de Oegandese wet werd veroordeel­d. En vorig jaar werd een nieuw vierjarig partnersch­ap met Oeganda afgesloten ter waarde van 68 miljoen euro, gekoppeld aan de voorwaarde dat de mensenrech­ten zouden worden gerespecte­erd. Uit studies is intussen gebleken dat de lgbti-gemeenscha­p in Oeganda danig wordt gediscrimi­neerd, ook bij projecten gesteund door de Belgische overheid. Toch is het grotendeel­s business as usual.