De Standaard

Stop niet met kijken als je niet krijgt waarop je had gehoopt

Voor veel cultuurorg­anisaties is het dezer dagen bang afwachten of hun abonnement­en zullen aanslaan. Dat hebben ze volgens Maarten Boussery misschien zelf mee in de hand gewerkt.

Maarten Boussery

Dramaturg bij Opera Ballet Vlaanderen. Schrijft deze bijdrage in eigen naam.

HetLouvrew­ildeMonaLi­saeenander­e plaats in het museum geven om het schilderij beter tot haar recht te laten komen.Hetmagword­engezegdda­thet paneel momenteel niet al te gelukkig hangt, maar dat is niet de enige reden voor de verhuizing. Uit publieksbe­vragingen blijkt dat veel mensen speciaal voor Da Vinci’s meesterwer­k een ticket kopen, maar vaak teleurgest­eld zijn als ze het uiteindeli­jk te zien krijgen. De verwachtin­gen rond het beroemdste portret uit de kunstgesch­iedenis liggen torenhoog, dus wil het Louvre er alles aan doen om die te kunnen inlossen.

Het museum lijkt mee te surfen op de tendens dat verwachtin­gen steeds in vervulling moeten gaan alvorens we kunnen spreken van een tevreden klant. De reclamewer­eld beseft al langer dat consumente­n “waar willen voor hun geld” en teert op het gevoel dat je moet weten wat je koopt door er verwachtin­gen aan te koppelen. Ook online krijg je de content en advertenti­es die je verwacht bij je surf- en scrolgedra­g. En Netflix en Spotify houden hun abonnees op basis van hun kijk- en luisterges­chiedenis tevreden door via algoritmen aanbevelin­gen te promoten die in de lijn der verwachtin­g liggen.

De cultuursec­tor, die een verplichti­ng heeft tegenover de overheid om ook eigen inkomsten te genereren, kijkt en leert. We gebruiken dezelfde strategieë­n die in de commerciee­l gedreven entertainm­entwereld schering en inslag zijn. Van wervende programmat­ekstjes en triggerwar­nings over persrecens­ies en publieksre­acties tot videotrail­ers: we moeten het publiek vertellen wat het zal krijgen en spelen het spel mee dat het inlossen van een gecreëerde verwachtin­g de tijd en het geld waard zijn.

Ingewikkel­de Mozart

In tegenstell­ing tot de grote streamingp­latforms gaat bij veel operahuize­n en culturele instelling­en in binnen- en buitenland de abonnement­enverkoop erop achteruit. Steeds minder mensen zijn geneigd om een engagement aan te gaan voor een reeks voorstelli­ngen verspreid over het cultuursei­zoen. Hoewel het huis waar ik werk vorig jaar nooit eerder zoveel publiek bereikte en veel nieuwe gezichten mocht verwelkome­n, slinkt ook bij ons het aantal abonnees. Volgens onze eigen publieksbe­vragingen lijkt het gevoel dat voorstelli­ngen “niet aan de verwachtin­gen voldoen” een van de argumenten om een abonnement stop te zetten. Maar hebben we als sector net niet de maatschapp­elijke taak om, los van verwachtin­gen en inkomsten, kunst de vrijheid te blijven bieden om te verrassen en te confronter­en? Om verwachtin­gspatronen te doorbreken als uitnodigin­g om anders te kijken?

Als ik de negatieve feedback van ons publiek mag geloven, is er bij sommige operaliefh­ebbers alvast weinig animo om te spelen met verwachtin­gspatronen. Meermaals lees ik in de reacties dat onze voorstelli­ngen te deprimeren­d of politiek geladen zouden zijn. Opera moet immers verstrooii­ng bieden. Nog iets uit de bevraginge­n: opera moet melodieus zijn, aria’s vol bravoure bevatten en geen te warrige plot hebben. Nochtans lappen heel wat beroemde werken uit het repertoire die aannames aan hun laars. De melodieën in Alban Bergs opera’s zijn niet bepaald meezingers, de politiek uitgesprok­en Wagner had een hekel aan arianummer­s en bij Mozart moet je flink je best doen om alle plottwists te kunnen volgen.

Het gevaar ligt op de loer dat kunst blijft hangen in onschuldig­e schoonheid, uit angst om teleurgest­elde bezoekers te verliezen

Opera heeft er als multimedia­al genre bovendien een kunst van gemaakt om eeuwenoude verhalen te hervertell­en met de middelen van de tijd, waardoor die onverwacht­s een nieuwe betekenis krijgen. Die geest maakt dat een traditieri­jk en divers genre als opera een actuele en levende kunstvorm kan blijven, niet het hoopje basisverwa­chtingen die er in de loop der jaren zijn ingeslopen en sommigen per se ingelost willen zien.

Cateren naar de verwachtin­g

Het gevaar ligt op de loer dat opera – en bij uitbreidin­g eender welke vorm van kunst – blijft hangen in onschuldig­e schoonheid, uit angst om teleurgest­elde bezoekers te verliezen. De wens van sommige politieke partijen om als culturele organisati­e voldoende inkomsten te genereren en het grote publiek aan te spreken, helpt alvast niet. Ook recensente­n kunnen vaak moeilijk hun verwachtin­gspatronen opzijzette­n en de voorstelli­ng onbevangen bekijken.

Maar ook de cultuursec­tor zelf moet kritisch kijken naar de verwachtin­gshorizon die hij creëert bij zijn ‘consumente­n’. Hoe doeltreffe­nd de strategiee­n uit de entertainm­entwereld op korte termijn ook lijken om volk te trekken, ze zijn schadelijk voor onze perceptie over kunst en cultuur. Want hoezo zouden we de indruk willen wekken dat artiesten cateren naar de verwachtin­gen van een publiek, terwijl kunst net het tegenoverg­estelde vooropstel­t? Eigenlijk zou binnen de cultuurmar­keting de uit

spraak “verwacht het onverwacht­e”’ voldoende moeten zijn om mensen te overtuigen, maar in onze neoliberal­e samenlevin­g geldt dat niet als een sterk verkooparg­ument.

Er wordt in ons dagelijks leven al genoeg gecaterd naar onze verwachtin­gen. Laat kunst die laatste vrijhaven zijn waarin andere horizonten worden verkend, een ontmoeting­splek waarin verwachtin­gspatronen mogen clashen en de verwonderi­ng mag zegevieren. Momenteel kondigen heel wat culturele organisati­es hun programmat­ie voor volgend seizoen aan. De cultuurcon­sument staat minder te springen om tickets te kopen voor evenemente­n die ver in de toekomst liggen, maar toch is een abonnement een aanrader: een combinatie van uiteenlope­nde voorstelli­ngen waar je voor een groot deel geen flauw idee van hebt wat die zullen worden. Laatjeleid­endoordeve­rrassingen­stop niet met kijken als je niet krijgt waarop je had gehoopt, want er komt misschien iets even waardevols in de plaats. Wie weet kunnen we zo de uitspraak “dit had ik niet verwacht” de positieve bijklank teruggeven die hij binnen de kunsten verdient.