Nooit wanhopen
Oppositieaanhangers reageerden moedeloos en waren de wanhoop nabij na de laatste Turkse presidentsverkiezingen in mei vorig jaar, toen Recep Tayyip Erdogan herkozen werd voor een vijfde ambtstermijn. Nooit eerder waren de kansen groter om Erdogan te verslaan. Maar het probleem, een jaar geleden, was niet de boodschap, wel de boodschapper. Hoe slecht het land er ook aan toe was, in de keuze tussen de kracht en macht uitstralende Erdogan en de weinig charismatische en slecht voorbereide Kemal Kilicdaroglu kozen de arme Turken voor de zekerheid.
De oppositie vreesde de verdere evolutie naar een autocratie, het Westen sprak zelfs over de laatste democratische verkiezingen. Maar hoop niet zonder wanhoop, en wanhoop niet zonder hoop, zei Seneca. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van dit weekend haalde de oppositie de grootste overwinning in vijftig jaar. Dat hadden zelfs de oppositieleden zelf niet zien aankomen.
De voorbije twintig jaar trok Erdogans partij de media, de rechterlijke macht en andere staatsinstituten naar zich toe. Dat de rechtsstaat onder druk staat, is een understatement. Maar hoezeer Erdogan ook aan de democratische spelregels knaagde, oppositie voeren bleef wel mogelijk. En dan betaalt vroeg of laat een autocratische leider de prijs voor de torenhoge inflatie, de corruptie, de machtsgreep op de media en de nationale bank, de aantasting van de democratische rechtsprincipes.
We zagen het ook elders in de wereld gebeuren. Als het erop aankomt, als de aantasting van de democratie te ver doorslaat, reageert de kiezer, zolang er nog een minimum aan democratische spelregels aan de einder gloort. Het leidde tot de overwinning van Donald Tusk in Polen, waardoor er een zucht van opluchting door de EU ging. Jair Bolsonaro moest het in Brazilië afleggen tegen Lula da Silva. Donald Trump kon in het Witte Huis zijn koffers pakken. Marine le Pen haalde het toch niet.
Erdogan zit voorlopig nog wel gebeiteld op zijn presidentiële troon. En lokale verkiezingen zijn nog iets anders dan presidentsverkiezingen. Lokaal is de drempel lager om niet op de regerende macht te stemmen, zeker nu de AK-partij onder Erdogan een eenmanspartij is geworden. Als er niet te kiezen valt voor die ene man, is er meer mogelijk. Maar de uitslag geeft wel weer hoop op verandering. Het betekent dat de controle op lokale netwerken niet helemaal bij de AK-partij zit. Daar kan de oppositie gebruik van maken om over vier jaar niet alleen een goede boodschap, maar ook de juiste boodschapper klaar te stomen.
Als de aantasting van de democratie te ver doorslaat, reageert de kiezer