Europese wet om aanvoerketens te zuiveren haalt onverwacht finish
Na veel weerstand voert de Europese Unie een wet in die misbruik van mens en milieu in aanvoerketens tegengaat. Europese bedrijven als Aldi en L’Oréal zien er brood in.
De Europese zorgplichtwet, die misbruiken in de aanvoerketens van bedrijven wil voorkomen, is vrijdag onverwacht goedgekeurd. De vertegenwoordigers van de 27 Europese lidstaten gaven hun fiat. Dat was een bitterzoete afsluiter van een drama in drie bedrijven. In de eerste akte sleutelde de Europese Commissie jaren aan de wetteksten, in nauw overleg met vakbonden, milieuorganisaties en ngo’s voor mensenrechten. Ze keek daarbij naar wat sommige lidstaten al hadden ingevoerd en kwam in december 2023 tot een politiek levensvatbaar compromis. Waarnemers dachten dat het huiswerk af was.
Vlak voor de finale stemming bleek Duitsland zich te onthouden, onder impuls van de kleine centrumrechtse FDP-partij van minister van Financiën Christian Lindner. Ook Frankrijk en Italië trokken hun steun toen in. Het regende onthutste reacties uit het middenveld. België, voorzitter van de Europese Raad, kon toch een akkoord uit de brand slepen. Het Europees Parlement moet dat voor juni bekrachtigen en tegen 2027 gaan de regels in. “Hoe producten gemaakt worden, doet er voortaan toe in de Europese Unie”, tweette het team van de Belgen triomferend.
Uitgekleed
Bedrijven hebben een civielrechtelijke verantwoordelijkheid om bij hun productie mensenrechten en milieu te vrijwaren. Dat principe is alvast verworven. “Dat is een baanbrekende stap richting duurzaam ondernemen”, zegt Sara Matthieu, Europarlementslid voor Groen. “Voor Europese bedrijven betekent dit eindelijk een eerlijk speelveld. De lobbyisten hebben bakzeil gehaald.”
Het was voor België belangrijk om dat principe Europees in te voeren, om nationale versnippering te vermijden. De beslissing valt net op tijd. Van de volgende voorzitter, Hongarije, wordt geen enthousiasme verwacht. In juni zijn er Europese verkiezingen en volgens de prognoses zullen extreemrechtse partijen flink groeien. Ook die zijn gekant tegen dit project.
“Dit is een baanbrekende stap. De lobbyisten hebben bakzeil gehaald” Sara Matthieu Europarlementslid Groen
Toch is de wet op cruciale punten uitgekleed. De aansprakelijkheidsregels gelden voor bedrijven met 1.000 werknemers, en niet met 500, zoals eerst bepaald. “Daardoor zijn de regels maar van toepassing op zo’n 5.500 Europese bedrijven”, zegt de ngo Corporate Justice. In het voorstel van december 2023 waren dat meer dan 16.000.
Ook zijn er geen strengere regels meer voor risicosectoren, zoals textiel of mijnbouw. De hoofdzetel wordt bovendien alleen nog aansprakelijk voor de eerste, directe toeleverancier. De vele tussenschakels en eindverantwoordelijken waar die toeleverancier op steunt, vallen buiten beeld. Dat staat haaks op de manier waarop veel ketens vandaag functioneren.
Heel veel milieuproblemen ontstaan juist bij het dumpen van producten, de zogenaamde downstream. Op vraag van Italië is alles wat misloopt bij ontmanteling, recyclage en verwerking van afgeleverde producten uit de wet gehouden. Er is dus een ideologische horde genomen, maar in de uitvoering zal deze richtlijn waarschijnlijk ontgoochelen.
“Bedrijven als Ikea, Aldi, L’Oréal en Unilever hebben zich verenigd achter deze wet”, zegt Matthieu. Het gaat om bedrijven die zichzelf bij consumenten al in de markt zetten als duurzame spelers. Maar andere industriële bedrijven vrezen dat het speelveld tussen Europa en onder meer de VS ongelijker wordt. De Duits industriefederatie BDI reageerde vernietigend. “De wet is een kaakslag voor de Europese competitiviteit, een zware bureaucratische belasting voor bedrijven, en vertrekt vanuit onrealistische ideeen”, aldus voorzitter Siegfried Russwurm.