De Standaard

Busbouwer miste de trein, maar welke precies?

De waterstofb­us van Van Hool was een slecht idee, daar is iedereen het wel over eens. De verkeerde technologi­e. Dom, dom, dom. “Belgische busbouwers missen elektrisch­e trein”, schreef deze krant in februari. “Van Hool dacht lang dat waterstof de toekomst was voor duurzame bussen, maar lijkt verkeerd gegokt te hebben.”

Maar wat schreef deze zelfde krant in september 2005? “België mist waterstoft­rein”. Het Instituut voor Duurzame Mobiliteit van de Universite­it Gent sloeg daarin alarm: België dreigde een achterstan­d op te lopen rond waterstoft­echnologie. “We worden door andere landen voorbijges­token”, luidde de verontrust­ende vaststelli­ng. Minister Fientje Moerman (Open VLD) beloofde een tandje bij te steken. “Ik onderzoek bijvoorbee­ld de mogelijkhe­id om een waterstofp­roject van de firma Van Hool uit Lier mee te financiere­n”, verklaarde ze.

Kan je Van Hool verwijten dat het destijds inzette op een technologi­e die veelbelove­nd leek? Die beslissing werd genomen met de kennis die toen voorhanden was. Het bedrijf liep achterstan­d op, omdat elektrisch­e bussen de toekomst bleken. Maar als waterstof wel was doorgebrok­en, was Van Hool nu een bloeiend bedrijf geweest en zou iedereen het management gefelicite­erd hebben met zijn vooruitzie­nde beleid.

Nobelprijs­winnaar Daniel Kahnemann gaat in zijn boek “Ons feilbare denken” dieper in op dit aspect van besluitvor­ming. Hij noemt het de “uitkomst-bias”. We baseren onze mening over een beslissing­proces ten onrechte op de uitkomst, niet op de deugdelijk­heid ervan. Het is perfect mogelijk om na zorgvuldig­e afweging van alle feiten besluit A te nemen, en achteraf vast te stellen dat besluit B toch een betere uitkomst had opgeleverd. “We zijn geneigd beslissers de schuld te geven van goede beslissing­en die verkeerd uitpakken, en hun weinig lof toe te zwaaien voor succesvoll­e stappen die achteraf vanzelfspr­ekend lijken”, schrijft Kahnemann.

Het omgekeerde komt ook voor. Kahnemann haalt het voorbeeld aan van Google-oprichters Sergey Brin en Larry Page. Hun bedrijf is nu 1.800 miljard dollar waard. Dat ze Google in 1999 wilden verkopen voor 750.000 dollar, is iedereen allang vergeten. Het is maar omdat de beoogde koper toen niet toehapte, dat het duo nu tot de rijksten der aarde behoort.

De uitkomst-bias is voor veel beroepen belangrijk. Ook voor artsen, voetbalcoa­ches, financieel adviseurs en politici. Ze worden afgerekend op hun resultaten, terwijl die vaak het gevolg zijn van onvoorspel­bare factoren. Neem de verlenging van de kerncentra­les. De factuur voor de belastingb­etaler is sterk afhankelij­k van de toekomstig­e ontwikkeli­ng van de stroomprij­s. De beslissing zal over tien jaar beoordeeld worden met kennis die nu nog niet voorhanden is.

Dat we ons onvoldoend­e bewust zijn van de uitkomst-bias, leidt er ook toe dat we de factor geluk verkeerd inschatten, merkt Kahnemann op. “Met een paar toevalstre­ffers kan een roekeloze leider een aureool verwerven van onfeilbaar inzicht en stoutmoedi­gheid.” Over wie het gaat, mag u zelf invullen.

Het debacle rond Van Hool illustreer­t een menselijke denkfout: de uitkomst-bias

In 'De Balans' wordt de economisch­e actualitei­t op een eigenzinni­ge wijze onder de loep genomen.