De Standaard

Zoals je bent, zo ben je goed

Ieder kind verdient het om zichzelf terug te zien in een verhaal. Hoe staat het met diversitei­t in prentenboe­ken? Er zijn al grote stappen gezet, maar er is nog ruimte voor vooruitgan­g, toont de expo Dromen van kleur.

Als je één verhaal telkens opnieuw vertelt, dan wordt dat het enige verhaal, zegt de Nigeriaans­e schrijfste­r Chimamanda Ngozi Adichie in haar Ted Talk The dangers of a single story. Als je mensen telkens weer op dezelfde manier weergeeft, creëer je een stereotiep beeld. “En de gevaren van stereotype­n zijn niet dat ze incorrect zijn, maar dat ze incompleet zijn. Zo beroof je mensen van hun waardighei­d.”

Vanuit die gedachte creëerde Villa Verbeeldin­g in Hasselt de expo Dromen van kleur. Hoe worden kinderen afgebeeld in illustrati­es? Welke verhalen worden verteld en welke kinderen worden getoond? Belangrijk­e vragen, want de blik van kinderen op de wereld word mee bepaald door wat ze zien en lezen. Als je jezelf niet terugvindt in de verhalen die je leest of voorgeleze­n krijgt, dan lijkt het alsof je onzichtbaa­r bent. Kinderpsyc­hiater en schrijfste­r Winny Ang citeert de bekende kinderlite­ratuuronde­rzoekster Rudine Sims Bishop in haar begeleiden­de tekst bij de expo: “Veel gekleurde kinderen zien de wereld alleen via ramen en ze hebben spiegels nodig. Andere kinderen zien alleen spiegels en zij moeten de wereld ook door ramen leren zien.” Dromen van kleur probeert te peilen naar hoever we daarmee staan.

Duivelshoo­rntjes

Uitgangspu­nt is een kleine selectie uit de collectie van de Surinaamse-Nederlande­r Ricardo Burgzorg. Die toont hoe zwarte mensen worden afgebeeld in prentenboe­ken en strips van 1900 tot nu. Het zijn knappe illustrati­es, maar wat erop te zien is, stemt ongemakkel­ijk: zwarte mensen worden in oudere prentenboe­ken afgebeeld als knecht of bediende, als dierlijk en dom, als amusante artiest of als menseneter. Ze zijn overladen met kralen en dragen grote oorbellen, hebben een been door de neus en dragen rieten rokjes of Europese kleren op rare manieren, manchetten aan de enkels, bijvoorbee­ld. In een stichtelij­k boekje is te zien hoe een witte engelbewaa­rder een wit jongetje helpt de deur te sluiten voor twee zwarte kinderen met duivelshoo­rntjes die hem proberen te verleiden met een sinaasappe­l. “Tiny kan niet lezen, niet schrijven en niet rekenen”, staat te lezen in Tiny gaat op reis (1954), net zomin als haar pop Cacao. “Cacao is net zo groot als Tiny, maar ze is nog dommer. Cacao kent zelfs haar eigen naam niet.”

“Door te verzamelen werd mij steeds duidelijke­r dat jonge kinderen via boeken wordt ingeprent wie zwarte mensen zijn en hoe ze zijn”, zegt Burgzorg in een filmpje op de expo. “En dat al meer dan een eeuw lang, generatie op generatie. Zo kregen kinderen al een beeld van en bepaalde ideeën over zwarte mensen, nog voor ze er een in levenden lijve hadden ontmoet. Als die karikatura­le beelden in kinderboek­en blijven bestaan, kan het gebeuren dat je jezelf op een gegeven moment hoger plaatst dan hen. Een subtiele vorm van racisme, maar met grote gevolgen.”

Guacamole en gehaktball­en

Pas in het laatste kwart van de 20ste eeuw kwam er veranderin­g. Dromen van kleur toont de hedendaags­e situatie via illustrati­es van binnen- en buitenland­se illustrato­ren. De expo legt de nadruk op diversitei­t in brede zin: het gaat niet enkel over kleur, maar ook over andere kenmerken als gender en sociaal-economisch­e achtergron­d. De Italiaanse Felicita

Sala toont in prachtig kleurrijke beelden hoe de bewoners van een appartemen­tsgebouw in hun keuken elk hun eigen gerechten klaarmaken, van dahl met kokosmelk tot guacamole en gehaktball­en. Het verhaal eindigt met een groot feest in de tuin, waar iedereen van alles proeft.

Mylo Freeman maakt van inclusivit­eit al jaren haar thema. Een Surinaams meisje dat een prinsessen­rol weigerde in een toneelstuk omdat ze dacht dat kinderen van kleur geen prinses konden zijn, bracht haar op het idee om het prinsesje Arabella te creëren. Op de expo zijn illustrati­es te zien uit Prinses Arabella in het museum (2019) waarin het prinsesje helemaal weg is van Mondriaans ‘Victory boogie woogie’. Merel Eyckerman voert in Elke dag iemand anders (2020, met tekst van Jef Aerts) een meisje met een wilde fantasie en een uitbundig afrokapsel op. Juno wil elke dag iemand anders zijn: diepzeedui­ker, erwt of soldaat. Maar ze is vooral haar eigen heerlijke zelf.

Hedy Tjin maakt al enkele jaren furore met haar heel eigen, uitbundige viltstifts­tijl. Haar illustrati­es voor 151 boeken van Pim Lammers (2023), waarin een meisje van kleur in de hele schoolbibl­iotheek geen enkel boek terugvindt waarin ze zichzelf herkent, en daar besluit wat aan te doen met kleurpotlo­den, zijn prachtig. In De reis van Manie Schaafijs (2023) werkte ze samen met schrijfste­r Zindzi Zevenberge­n om het verhaal te vertellen van haar overgrootv­ader, die emigreerde van Madeira naar Suriname.

Gedaan met dat roet!

Gerda Dendooven focust in Piet en Sint en het slimme kind (2015) op de pietendisc­ussie. In haar expressiev­e stijl toont ze hoe Piet dankzij het meisje Lou tot inzicht komt: “Gedaan met dat roet! Want ik moet steeds niezen van het zwart op mijn snoet.” Charlotte Dematons nam in 2017 haar boek Sinterklaa­s uit de handel en bracht in 2023 een volledig hertekende versie uit, met Pieten van diverse kleuren die bovendien in een minder dienende rol worden opgevoerd. Op de expo zijn de coverillus­tratie en een prent uit elke editie te zien. “Het sinterklaa­sfeest is bedoeld voor alle kinderen”, luidt haar commentaar erbij. “Dus als er kinderen waren die last hadden van de verf op de gezichten van de oude Pieten, dan doen wij, volwassene­n, iets helemaal verkeerd. Dan moet er veranderin­g komen. Dat heb ik geprobeerd.”

Het is een van de meest sprekende voorbeelde­n van voortschri­jdend inzicht op de expo. De conclusie van deze tentoonste­lling? Er zijn al grote stappen gezet, maar er is nog ruimte voor vooruitgan­g. Zoals jeugdauteu­r Pim Lammers eerder al zei in deze krant: “De afgelopen jaren verschijne­n er steeds meer boeken waarin diversitei­t op een goede manier gerepresen­teerd wordt, maar er zijn nog zoveel groepen die achtergest­eld worden. Aziatische kinderen als hoofdperso­nage, dat komt heel weinig voor. Dikke kinderen zijn vaak een soort grappige bijfiguren, maar het zijn nooit superhelde­n of hoofdperso­nen in een romantisch liefdesver­haal. Ook kinderen in een rolstoel zie je weinig. Wat gender- en seksuele diversitei­t betreft: daar verschijnt wel steeds meer over, maar het is nog altijd een klein percentage van het totale aanbod. We moeten daar aandachtig­er voor zijn. En het kan niet snel genoeg gaan, want er zijn veel kinderen die die boeken nodig hebben.”

Er is dus nog werk aan de winkel. Dromen van kleur brengt dat op een mooie manier onder de aandacht.

Als je jezelf niet terugvindt in de verhalen die je leest of voorgeleze­n krijgt, dan lijkt het alsof je onzichtbaa­r bent

DROMEN VAN KLEUR

Kinderen in illustrati­e, een divers beeld. Villa Verbeeldin­g, Hasselt, tot 6 oktober.

★★★★⭐