De Standaard

Hoe gezond ouder worden? 20.000 mensen zoeken het uit, 20 jaar lang

In Gent start het grootste gezondheid­sonderzoek ooit in Vlaanderen. 20.000 inwoners worden 20 jaar lang opgevolgd. Bloed, speeksel, urine, lichamelij­ke testen en vragenlijs­ten moeten het ouder worden zo breed mogelijk in kaart brengen.

De Verenigde Staten, Nederland en het Verenigd Koninkrijk doen het al sinds de jaren 60, maar in 2024 start ook in Gent een langdurig en grootschal­ig gezondheid­sonderzoek. Dat “unieke project in Vlaanderen” is rijkelijk laat, maar Marthe De Boevre (UGent), hoofdonder­zoeker van de gezondheid­smonitor, rekent op de wet van de remmende voorsprong. “Door de enorme technologi­sche vooruitgan­g zullen we veel meer en veel gedetaille­erder meten. En dus meer weten.”

Opmerkelij­k is dat het project zonder tegemoetko­ming van de overheid gebeurt. Vier partners sloegen de handen in elkaar: het UZ, de UGent, stad Gent en Imec. Voor de start werd 1,2 miljoen euro op tafel gelegd. 20.000 45-plussers uit vijf Gentse deelgemeen­ten worden uitgebreid bevraagd en getest. Om de vier jaar komt er een vervolgond­erzoek.

Waarom is dit onderzoek nodig?

“Tegen 2050 zal een op de drie Vlamingen 65 jaar en ouder zijn. Dat heeft een impact: op onze gezondheid­szorg, op hoe we leven, op hoe de stad eruit zal zien, op het klimaat enzovoort. Door langdurig onderzoek te doen, willen we kijken wat bijvoorbee­ld de evolutie en impact van ouderdomsz­iektes als alzheimer of diabetes type 2 zijn. Door dit onderzoek zullen we preventiev­er kunnen werken. De resultaten moeten als vertaalsla­g naar beleid dienen. Als je 20.000 mensen analyseert, kun je de ogen niet sluiten.”

Wat brengen jullie precies in kaart?

“We verzamelen veel data. Via een vragenlijs­t polsen we naar slaapkwali­teit, woonwerkve­rkeer, waar je bent opgegroeid, waar je woont ... Daarnaast namen we stalen: haar, speeksel, huid, stoelgang en urine. Zo zullen we het fijn stof in de urine onderzoeke­n en nagaan of een mediterraa­ns dieet beter is dan andere eetpatrone­n.”

“Over enkele jaren kunnen we een blootstell­ingsmeter gebruiken – vergelijkb­aar met een geavanceer­de Garmin-horloge – die data via een app registreer­t. Ten slotte zijn er nog deelonderz­oeken. Zo zullen we hormoonver­storende stoffen in drinkwater bepalen. Het is mogelijk dat er iemand van ons team bij de mensen langsgaat om een staal van het water te vragen.”

Wat krijg je als deelnemer te zien?

“Deelnemers worden gevraagd om al dan niet toestemmin­g te geven voor bepaalde zaken. Stel dat we in het DNA een gen aantreffen dat gelinkt is aan borstkanke­r, wilt u dat dan weten? Ze krijgen de vraag of ze op de hoogte wensen gehouden te worden van de resultaten. Sommigen willen dat graag, anderen zeggen: ‘Neem mijn data en val mij er niet mee lastig.’”

“We zijn van plan om op verschille­nde niveaus te communicer­en. Op individuee­l niveau, maar we communicer­en ook op wijk-, stads- en beleidsniv­eau. Dat kan zelfs internatio­naal, want de data zijn van gemiddelde West-Europeanen.”

Mag iedereen meedoen?

“Iedereen die wordt uitgenodig­d, krijgt de kans om in de gezondheid­smonitor te stappen. Je hoeft zeker niet dicht bij de 45 te zitten en per se twintig jaar deel te nemen. Een honderdjar­ige die deelneemt, is voor ons even interessan­t. Als iemand sterft of verhuist, wordt die persoon bij de volgend meting wel vervangen. De poel wordt dan opnieuw aangevuld tot 20.000. We doen extra inspanning­en om zo breed mogelijk te rekruteren. Zo communicer­en we in negen talen.”

U zult snel op een enorme berg data zitten. Hoe worden die beschermd?

“Alle data worden gepseudoni­miseerd: de identiteit­sgegevens worden versleutel­d. Gegevens van de vragenlijs­ten, lichamelij­ke tests en biologisch­e stalen worden veilig opgeslagen in de biobank van het UZ Gent en de server van de UGent.”

Zijn de data voor anderen toegankeli­jk?

“Omdat de databank heel rijk is, zal het mogelijk worden om als wetenschap­per toestemmin­g te vragen om de data te gebruiken in wetenschap­pelijk onderzoek. Zo maken we duurzaam onderzoek mogelijk en moet niet elke wetenschap­per op zoek naar tweehonder­d deelnemers.”

Houdt dat geen ethische risico’s in?

“We beseffen dat we met gevoelige data werken. Elke onderzoeks­vraag wordt eerst door ons team gescreend en passeert langs een onafhankel­ijke ethische commissie.”

Hoe is het idee voor het project ontstaan?

“Tijdens de covidpande­mie werd hard ingezet op vaccinatie. Pas daarna hadden we door dat aanpassing­en aan de levensstij­l ook belangrijk waren om minder ziek te worden. Zo zagen wij dat het selenium- en zinkgehalt­e in het bloed mee bepaalde of je op intensieve zorgen zou terechtkom­en. Vanuit die gedachtega­ng wilden we meer de preventiek­aart trekken. Op termijn hopen we de gezondheid­szorg meer ademruimte te geven en dat er beleidsmat­ig actie ondernomen kan worden.”

“Stel dat we in het DNA een gen aantreffen dat gelinkt is aan borstkanke­r, wilt u dat dan weten? Sommigen zeggen: ‘Neem mijn data en val mij er niet mee lastig’”