Mag tv gewetenloosheid tonen die de pijngrens overschrijdt?
Mogen journalisten praten met terroristen? De vraag veroorzaakte heisa in aanloop naar het filmfestival van San Sebastián in september. Meer dan 500 slachtoffers, schrijvers, academici en politici vroegen nog voor de première van een nieuwe documentaire over de Baskische afscheidingsbeweging ETA in een open brief om de vertoning te schrappen. De littekens van de geschiedenis genezen sowieso moeilijk in Spanje, maar in dit geval lag de hevigheid van de debatten ook aan het concept van de documentaire: een interview van anderhalf uur met Josu Ternera, niet om het even welk oud-ETA-lid. Het was Ternera die in 2018 het einde van ETA aankondigde. In Spanje hangt hem een gevangenisstraf van 2.354 jaar boven het hoofd, maar hij werd er nooit berecht en woont vandaag in Frankrijk.
“Ze praten over mij alsof ik de duivel ben. Ik ben gewoon een mens zoals andere mensen”, zo begint de 73-jarige Ternera het gesprek, strak in het pak. Hij ziet er inderdaad niet gevaarlijk uit en dat was exact waarvoor de ondertekenaars van de open brief vreesden: dat hij zijn misdaden zou kunnen mooipraten. Niets is minder waar. Het gesprek is ongemakkelijk en duurt ook te lang, maar net daardoor blijft het aan de ribben kleven.
De afstandelijke en soms achteloze manier waarop Ternera reageert op de eindeloze lijst aan bomaanslagen, moorden, ontvoeringen en afpersingen die hem voorgelegd worden, is schokkend. Zo vindt hij de dodelijkste
Voor de slachtoffers moet het inderdaad ondraaglijk zijn om geen gram spijt te bespeuren
aanslag van ETA, die op een grote supermarkt in Barcelona, een jammerlijke zaak omdat ETA op voorhand gewaarschuwd had dat er een bom zou ontploffen en de politie de omgeving niet tijdig ontruimde. “Je vertrouwt een staat en dan vervult die zijn taak niet”, zegt hij. Met andere woorden: niet de terroristen maar de ordediensten hebben 21 onschuldige slachtoffers op hun geweten. Cipiers en agenten die in de loop der jaren het leven lieten, noemt hij consequent “vrijwilligers”. Voor de slachtoffers moet het inderdaad ondraaglijk zijn om geen gram spijt te bespeuren in de stem van Ternera.
Voor Belgische kijkers is de documentaire een belangrijk document om de Spaanse politiek te begrijpen. Zo komt de bij ons eerder onbekende zaak van José Antonio Ortega Lara aan bod. De cipier werd 532 dagen lang als gijzelaar in een ondergronds hol vastgehouden door ETA. Enkele jaren geleden was hij een van de oprichters van de radicaal-rechtse en Spaans-nationalistische partij Vox.
Wat ook blijft hangen: dat we misschien te gemakkelijk denken dat we in uitzonderlijk woelige tijden leven. Want de jaren tachtig en negentig waren, met de voortdurende dreiging van aanslagen en terreur, toch ook niet alles.