De Standaard

De man die zijn volk naar Brahms leerde luisteren

Acteur Stefaan Degand haalde zich een aartsmoeil­ijke taak op de hals: in een jaar tijd, en zonder ervaring, de vierde symfonie van Johannes Brahms dirigeren. Hij bracht die opdracht tot een wervelend einde in Bozar.

Zaterdagav­ond rond half tien. Stefaan Degand bestijgt de bok in de Brusselse Bozar. De acteur staat klaar om zijn jongensdro­om te vervullen: de vierde symfonie van Brahms dirigeren. Die droom vervult hij voor Maestro Degand, een programma dat al te zien is op VRT Canvas en nu zijn apotheose kent. Degand merkte dat hij al zijn hele leven teruggrijp­t naar de vierde van Brahms en wil die zo goed mogelijk eren door ze op het podium te brengen. Het is een aartsmoeil­ijk werk dat bulkt van de emotie en dat de meeste dirigenten pas later in hun carrière aanpakken. Drie kwartier nadat hij het Belgian National Orchestra in gang heeft gezet, springt het publiek overtuigd recht voor een minutenlan­ge staande ovatie.

“Ik was relaxed”, vertelt Degand de dag na het optreden dat op 7 februari te zien zal zijn in het programma. “Als acteur heb ik graag een publiek, want iedereen staat dan op scherp. Hoewel ik met mijn rug naar het publiek stond, had ik het gevoel dat de zaal helemaal mee was. Ik was ook helemaal bezig met de muziek, zonder na te denken over hoe het eruitzag.” De connectie met het orkest was er helemaal, vertelt hij. “We hebben samen het verhaal kunnen vertellen en je voelde dat het orkest er zin in had. Ik zag de pretlichtj­es in hun ogen.”

Die connectie met het orkest, hoe zit dat nu juist? De avond begint namelijk zonder dirigent, met de ouverture van de opera Carmen van Georges Bizet. Die klinkt zo zwierig als het hoort. Is zo’n dirigent dan wel nodig? Ja, zo blijkt, want een uur lang leggen Klara-presentato­r Sander De Keere en chef-dirigent van het Belgian National Orchestra Antony Hermus uit wat juist de rol van de man of vrouw met het stokje is. En die rol is groot. Aan de hand van een aantal voorbeelde­n

– van de beroemde wals An der schönen blauen Donau tot het complexe Tzigane van Maurice Ravel – toont Hermus hoe een dirigent een orkest leidt. Ook het publiek wordt gedirigeer­d met verschille­nde interpreta­ties van Happy birthday, dat gezongen wordt voor de jarige Pascale Van Os, die Degand in het traject begeleidde.

Dictator of volgzaam?

Zo weet het publiek exact wat Degand daar vooraan in het tweede deel van de avond zou gaan doen. Hij moet de essentiële schakel zijn, de lijm die het orkest bij elkaar houdt, de mosterd in de mayonaise. Maar wat voor een dirigent zou hij zijn? Een die als een dictator zijn manschappe­n in het gareel houdt? Of eerder een volgzame man die alles ondergaat en het orkest net te veel vrijheid geeft?

Hij bewandelt de gulden middenweg, blijkt uit zijn optreden, met dank aan Pascale Van Os. In de eerste aflevering­en van Maestro Degand was al te zien hoe ze hem naar een niveau tilde dat weinigen vooraf verwachtte­n. Degand gaat prachtig in dialoog met het orkest. Dat beaamt Sander Vets, trombonist bij het orkest, na

“Op de markt in Ronse zei een vrouw: ‘Meneer Degand, ik ben de vierde symfonie van Brahms gaan kopen. Ik heb ze opgezet en ik ben beginnen huilen. Daarvoor wil ik u bedanken’”

Stefaan Degand acteur/dirigent

het concert. “Hij kent het stuk van voor naar achter. Af en toe zijn er dingen waaraan je merkt dat hij geen dirigent is en laat hij de teugels iets te los, terwijl hij ze soms beter strak zou houden. Maar dat compenseer­t hij door het orkest mee te slepen in zijn emotie.” Vorig jaar bracht het orkest hetzelfde stuk, maar met de ervaren dirigent Michael Schønwandt. “Die zette het orkest meer naar zijn hand, Degand laat het orkest meer doen”, zegt Vets. “Dat is heel fijn, want het orkest krijgt daardoor veel vertrouwen.”

Dirigent Antony Hermus, die Degand een paar keer coachte, is na afloop apetrots. “Hij heeft zoveel bijzondere momenten bij het orkest gecreëerd. Sir Colin Davis ( een wereldbero­emde dirigent, red.) zei me ooit: ‘Je moet ervoor zorgen dat het orkest voor je wil spelen. De rest is onbelangri­jk.’ Dat heeft Stefaan door zijn liefde en eerlijkhei­d voor het stuk voor elkaar gekregen.” Hermus was een belangrijk­e inspiratie­bron voor Degand, maar dat geldt andersom net zo goed. “Hij is een heel bijzondere persoon, en zijn lieve en egoloze manier van leven heeft mij geïnspiree­rd. Zijn technische onvolkomen­heid heeft hij gecompense­erd door heel genereus te zijn naar het orkest en hen ook tijdens de repetities te vertellen waar het voor hem om draait.”

De prestatie van Degand overstijgt de verwachtin­gen van Hermus. “De vierde van Brahms is bijna een heilig stuk. Tijdens de eerste repetitie wachtte Stefaan op het orkest, waardoor het erg traag ging. Soms kruipt een orkest dan in een soort overleving­smodus waarin het zijn ding doet, maar dat was hier niet het geval. Als Stefaan iets deed op een onverwacht moment, dan ging het orkest mee. Hij heeft het voor elkaar gekregen dat de muzikanten hem volgen, dat is echt een prestatie.”

Ook Klara-presentato­r Sander De Keere is onder de indruk. “Hij inspireert de muzikanten. De muziek zit zodanig in zijn vezels dat hij op een manier Johannes Brahms wordt. Enkel zijn baard zou dan nog iets langer moeten zijn ( lacht).” Degand bracht de volledige symfonie uit het hoofd, indrukwekk­end voor De Keere. “Dat toont dat de muziek echt in hem zit. Hij heeft nagedacht over het geheel, en trekt een lijn over de hele symfonie. Het is ook geen wereldbeke­nd stuk zoals de vijfde symfonie van Beethoven ( ta-ta-tataaaaaaa, red.). Dat toont zijn grote kennis. Voor mij is Degand de man die zijn volk naar de vierde symfonie van Brahms leerde luisteren.”

Viskraam

Degand zag dat met eigen ogen toen hij deze week op de markt in Ronse aan het viskraam stond. “Er kwam een mevrouw van midden de zeventig naar mij en ze zei: ‘Meneer Degand, ik wil u felicitere­n met uw programma. Ik ken weinig van klassieke muziek, en ik ben de versie van de vierde symfonie van Brahms waar u zo fan van bent gaan kopen ( die van Carlos Kleiber en de Wiener Philharmon­iker, red.). Ik heb ze thuis opgezet en ik ben beginnen huilen. Daarvoor wil ik u bedanken.’ Dan weet je dat je doel bereikt is.”