Tshisekedi opnieuw president, oppositie roept op tot protest
Félix Tshisekedi (60) kroont zich opnieuw tot president van Congo met een (verdacht) hoge score van 73 procent. De oppositiekandidaten roepen op tot nationale protesten. En de internationale gemeenschap? Die lijkt vijf extra jaren Fatshi-heerschappij wel te zien zitten.
Het was de nationale kiescommissie (Ceni) die zondagmiddag de voorlopige uitslag van de presidentsverkiezingen van 20 december bekendmaakte: de zittende president Félix Tshisekedi is met 73 procent de overtuigende winnaar. Moïse Katumbi, de bekende Katangese zakenman en voetbalpromotor, is volgens de Ceni tweede met 18 procent. Martin Fayulu, die bij de vorige (vervalste) verkiezingen nog de echte winnaar was, zou deze keer niet meer dan 5,3 procent halen. De overige kandidaten, onder wie gynaecoloog en Nobelprijswinnaar Denis Mukwege, stranden allen onder de 1 procent.
De vraag die velen de komende dagen en weken zal bezighouden, is of de verkiezingen deze keer wél eerlijk zijn verlopen en of Tshisekedi zich voortaan de legitieme president van Congo mag noemen. De vorige stembusgang van 2018 was zeer omstreden, omdat de invloedrijke Congolese katholieke kerk met haar duizenden verkiezingswaarnemers niet Tshisekedi maar Fayulu als overwinnaar had aangeduid. Maar een geheim pact tussen Thisekedi en toenmalig president Joseph Kabila maakte dat de kiescommissie en het Grondwettelijk Hof de pikorde omgooiden.
Ook deze keer hangt er twijfel in de lucht. Waarnemers vinden 73 procent een “wel erg hoge score”, maar het Tshisekedi-kamp verdedigt zich met het argument dat zijn verkiezingsaanpak de slimste was. Tshisekedi, die electoraal sterk staat in Kinshasa en zijn eigen Kasaï-regio, voerde campagne met Jean-Pierre Bemba en Vital Kamerhe: twee politieke zwaargewichten die populair zijn in respectievelijk het Westen en het Oosten van het land. Het klopt dat team-Tshisekedi kiezers over heel het grondgebied kon aantrekken, terwijl de oppositiekandiaten in verspreide slagorde aantraden en daardoor nationale slagkracht misten.
“Dieven van de verkiezingen”
De oppositiekopstukken eisen nieuwe verkiezingen. Volgens hen waren er te veel onregelmatigheden om van eerlijke verkiezingen te kunnen spreken. Twee derde van de kiesbureaus opende de deuren laattijdig, 30 procent van de stemcomputers bleek niet te werken. Daardoor werden de verkiezingen op veel plekken met een dag verlengd, wat de kans op fraude volgens de oppositie groter maakte.
De katholieke en protestantse kerken, die 25.000 verkiezingswaarnemers uitstuurden, verklaarden al dat “de vele onregelmatigheden de geloofwaardigheid van de stembusgang aantasten”.
Thisekedi’s tegenstanders hebben nog acht dagen de tijd om het verkiezingsresultaat bij het Grondwettelijk Hof aan te vechten. Maar de verliezers vinden dat tijdverlies, omdat het Hof vooral bemand is met Tshisekedi-vertrouwelingen. Wel roepen zij de bevolking op om “massaal op straat te komen om te protesteren tegen de dieven van de verkiezingen”.
Of de grootschalige oppositieprotesten er komen, valt af te wachten. Voorlopig blijft het rustig in de grote steden. Dat heeft deels te maken met het feit dat de voorlopige resultaten op oudejaarsdag werden aangekondigd: enkele uren voor veel Congolezen Nieuwjaar gingen vieren.
Maar de kans is groot dat veel oppositie-aanhangers zich laten afschrikken door de massale aanwezigheid van veiligheidstroepen in de grote steden. Zeker in Lubumbashi, het bolwerk van Katumbi, zijn het leger en de presidentiële garde massaal aanwezig om eventuele protesten de kop in te drukken.
Duidelijk is dat Tshisekedi geen rekening zal houden met de frustraties van zijn tegenstrevers. Onmiddellijk nadat de kiescommissie het voorlopige resultaat had bekendgemaakt, hield hij in Kinshasa een overwinningsspeech. “Dit resultaat symboliseert de hernieuwing van jullie vertrouwen in mijn bescheiden persoon. Het is met een geest van openheid dat ik deze tweede termijn zal besturen.” Tshisekedi belooft om zich toe te leggen op “jobs, veiligheid en een meer gediversifieerde- en competitieve economie”.
80 procent werkloosheidsgraad
Onder die schijnbaar eenvoudige beloftes ligt een extreem complexe en weerbarstige realiteit. Twee derde van de 100 miljoen Congolezen moet het stellen met minder dan 2 doller per dag. Met 80 procent blijft de werkloosheidsgraad dramatisch. De enorme corruptie bleef ook onder Tshisekedi het land verlammen. Zo werd de belofte om het onderwijs kosteloos te maken, ondermijnd door de graaipraktijken van (top-)ambtenaren.
Even zorgwekkend blijft de oorlogssituatie in Oost-Congo, waar tientallen rebellenbewegingen om de bodemrijkdommen vechten. Vooral de door Rwanda gesteunde rebellenbeweging M23 kon de afgelopen jaren grote delen van de regio veroveren. Tijdens de verkiezingscampagne maakte Tshisekedi zich sterk dat hij weldra de oorlog zou verklaren aan de Rwandese president Paul Kagame. Aangenomen wordt dat hij met die gespierde uitspraak vooral de nationalistische gevoelens van potentiële kiezers wou bespelen. De realiteit blijft dat het Congolese regeringsleger te zwak is om M23 te verslaan. Als Tshisekedi vrede wil in Oost-Congo, zal hij moeten onderhandelen met Kagame.
Ondertussen lijkt de internationale gemeenschap behoedzaam om te springen met Thisekedi’s overwinningsroes. De kans dat de Verenigde Staten, Europa of België ronkende verklaringen voor of tegen Tshisekedi zullen doen, is klein. Westerse machten lijken te kunnen leven met een tweede ambtstermijn van Tshisekedi, met wie zij de afgelopen jaren behoorlijk goede relaties hebben uitgebouwd. Aangezien in de Congolese mijnprovincie Katanga zowat alle grondstoffen voor een groene economische omwenteling in massale hoeveelheden aanwezig zijn, is de kans groot dat westerse landen allang tevreden zijn met ‘een beetje democratie’ en politieke stabiliteit in grote delen van Congo. Zolang het gros van de kobalt-, coltan- en koper-export maar naar het Westen gaat, in plaats van naar China, Rusland of de Arabische Golfstaten.
Zolang het gros van de kobalt-, coltanen koperexport hun kant uitgaat, lijken westerse landen allang tevreden