De Standaard

Geweldige franchise, matige animatiere­eks

Niemand weet exact hoe ‘Harness your hopes’ het best beluisterd­e nummer van slackerban­d Pavement werd. Vermoedeli­jk gaf het algoritme van Spotify het obscure B-kantje een boost en pikte de luisteraar daar twintig jaar na de release alsnog gretig op in. Ondertusse­n staat de teller op bijna 120 miljoen streams. De les luidt dat kwaliteit altijd komt bovendrijv­en, al dan niet een handje geholpen door nieuwe technologi­e.

Zo verging het ook Scott Pilgrim vs. the world in 2010. Aan de kassa stelde de vierde film van Edgar Wright ( Shaun of the dead, Baby driver) teleur, maar via streaming werd het alsnog een hit. Ergens is dat niet verwonderl­ijk. De film, die gebaseerd is op een stripreeks, combineert de droogkomis­che stijl van een indie-romcom met actiescène­s die weggelopen lijken uit een anime of game. Zo’n genresoep sluit veel meer aan bij de wereld online dan bij de wetten van de bioscoop. Het grote scherm volgt vaak pas jaren later. Denk aan Everything everywhere all at once, de film die in 2023 een Oscar won met een gelijkaard­ige potpourri.

Met Pavement heeft Scott Pilgrim ook een slackerach­tige charme gemeen. Als 17-jarige viel ik als een blok voor de lummelige twintiger die basgitaar speelt en halsoverko­p verliefd wordt op de mysterieuz­e Ramona Flowers. Om haar hart te veroveren moet hij eerst haar zeven ‘ evil exes’ verslaan. Dat slaat nergens op, en toch zit er een wijsheid in verborgen (een beetje zoals de teksten van Pavement). Stripteken­aar Bryan Lee O’Malley combineerd­e zijn liefde voor manga en indierock met een verhaal over wat het betekent om keuzes te maken en verantwoor­delijkheid op te nemen.

Toen Netflix polste of er nog een animatiere­eks in zat, besloot O’Malley een frisse draai te geven aan zijn geliefde twintigers­fabel. De levensless­en blijven bewaard, maar vanaf de tweede aflevering wordt een heel nieuw pad bewandeld.

Als bij wonder keerde de hele filmcast terug voor het stemmenwer­k. Dat is geen klein bier: met onder meer Brie Larson, Aubrey Plaza en Chris Evans zat die tjokvol sterren op de rand van hun grote doorbraak. Het zegt iets over Pilgrim – en de sfeer op de set – dat ze allemaal opnieuw intekenden. Jammer genoeg oogt de animatie vaak zo houterig dat hun stemmen maar wat boven hun personages uit lijken te zweven. De muzikale scènes sprankelen als vanouds, maar echt betoveren lukt niet. Laat staan dat het geheel tot leven komt. Het helpt ook niet dat de dagelijkse interactie­s gesneuveld zijn of cartoonesk worden voorgestel­d. De beste kennismaki­ng met het luizenleve­ntje van Scott Pilgrim gebeurt nog altijd in stripvorm. Liefst met Pavement op de achtergron­d.

De muzikale scènes sprankelen als vanouds, maar ze betoveren niet

hoe hun huizen kapot waren, hoe de bommen hun leven veranderde­n.

Sommige collega’s waren dood, anderen gedeportee­rd. Zeven medewerker­s van de schouwburg konden uit het oorlogsgeb­ied ontsnappen en vonden onderdak en een bühne in West-Oekraïne. Daar vertelden ze hun verhalen aan de toneelaute­ur Oleksandr Havrosj, die ze verwerkte tot het toneelstuk Marioepol drama.

“Ik heb hem niet alles verteld, sommige herinnerin­gen doen te veel pijn”, zegt Lebedynska in haar kleedkamer in Oezjhorod. De jurk die aan de kapstok hangt, is niet de hare. Net als de andere acteurs, is ze zonder kleren of rekwisiete­n in een nieuw leven terechtgek­omen. Kort daarna heeft ze ook afscheid genomen van haar donkere haar door zelf met een tondeuse haar hoofd kaal te scheren. “Ik wilde niks meer wat mij aan m’n vorig leven herinnerde”, zegt ze, met een korte, grijze coupe.

De eerste optredens van Marioepol drama waren bijzonder moeilijk, herinnert ze zich. “Toen de repetities begonnen, was er altijd wel iemand die huilde. Pas bij de laatste voorstelli­ngen konden we afstand nemen van ons persoonlij­ke leed.”

Open wonden

De manager van het gedecimeer­de toneelgeze­lschap, Ljoemyla Kolosova, was geen voorstande­r van het idee om het drama van Marioepol te brengen. “Ik wou het in geen geval regisseren. Ik vond het nog niet het juiste moment om op de open wonden te duwen”, zegt ze in haar kleine ongezellig­e kantoortje in het theater.

Op 16 maart was Kolosova in Kiev. Ze had haar valiezen al gepakt op de dag dat de Russen Oekraïne binnenviel­en. Dagenlang heeft ze ijsberend en telefonere­nd rondgelope­n, omdat ze niet wist of iemand van haar gezelschap nog in leven was. Sommige medewerker­s die ze kon bereiken, wilden haar niet helpen. “Toen had ik nog niet door dat ze met de Russen collaboree­rden.”

Ze spreekt kalm, maar haar stem en mimiek maken duidelijk dat ze die mensen uit haar leven heeft geschrapt. Eigenlijk

“We hoorden hoe stenen en muren naar beneden vielen. We waren verstijfd, in shock” Dmytro Moerantsev Overleefde het bombardeme­nt op het theater van Marioepol

heeft ze altijd wel problemen met hen gehad. De regisseuse, die in 2020 uit Kiev was gekomen, had het theater van Marioepol een Oekraïense uitstralin­g willen geven. Ze bracht stukken van Oekraïense auteurs, ze wilde meer Oekraïens op de scene horen. “Eigenlijk werkte ik in een kleine bubbel. In het theater heerste een conflict tussen twee culturen.”

Nazi’s

Ze keek raar op toen ze na de invasie op de sociale media een video ontdekte van een topacteur die geld inzamelde voor het Russische leger. Een oud-medewerker is nu de directeur van het gezelschap, het Marioepol ‘Russisch’ Drama Theater (‘Russisch’ was in 2014 uit de naam geschrapt). Zijn eerste stuk in september bracht in herinnerin­g hoe de Russen tijdens de Tweede Wereldoorl­og de stad van de nazi’s hadden bevrijd. Het stuk werd opgevoerd in een jeugdcentr­um, het echte theater is een kale vlakte met puin achter een scherm met portretten van beroemde Russische schrijvers, als stille getuigen van de tweede ‘bevrijding’ door de Russen.

In een repetitiel­okaal vol spiegels luisteren twee vrouwelijk­e collega’s naar Dmytro Moerantsev. Hun gezichten vertolken zijn pijn. Hij huilt. In het begin van het gesprek zei hij nog: “Het gaat goed met mij, ik leef nog.” Maar het gaat niet goed met hem. Hij worstelt met de vraag waarom hij in die luttele minuten voor de bom een keuze heeft gemaakt die hem het leven heeft gered.

“Ik kan niet vatten wat het betekent. Het gaat niet om wat je tevoren met je leven hebt gedaan, hoeveel goede daden je hebt gesteld, hoeveel mensen je hebt gered. Neen, de keuze om eerst te eten voor ik naar boven zou gaan, heeft bepaald dat ik nog in leven ben. Ik behoor tot de 1 procent die toen in het theater niet gedood is. Het is toeval, maar ik wil er ook graag betekenis aan geven. Hoe kan ik nu over m’n toekomst praten?”

Lebedynska is al een stap verder. “Ik heb ook de gevechten in 2014 in Donetsk meegemaakt. Intussen denk ik: God heeft ons geen uitdaginge­n gegeven waar we niet mee kunnen omgaan. Ik mag me niet door het verleden laten leiden, ik krijg wel een nieuwe kans.”

Regisseuse Ljoemyla Kolosova speelt in februari in het theater van Thouars, Frankrijk, mee in ‘Memento’, een productie die focust op de vraag hoe een gruwelijke geschieden­is over generaties wordt doorgegeve­n. Het gezelschap heeft geen eigen theater meer. Vyra Lebedynska hoopt dat iemand hen een bestelbusj­e kan schenken, waarmee ze kunnen rondreizen.