Mark Rutte, de juiste man voor de Navo
Luuk van Middelaar
Filosoof en historicus.
NAVO Mark Rutte als nieuwe secretaris-generaal van de Navo: het zou weleens kunnen.
Op een Europese top zoals deze donderdag en vrijdag, gaat het ook telkens over personen. Wie komt, wie gaat?
Zo keken fotografen gisteren gretig naar de Poolse premier Donald Tusk, die na vier jaar fier terugkeert aan de Europese toptafel, waar hij eerder zat als voorzitter (2014-2019) en als Poolse premier (2007-2014).
De andere veteraan naar wie velen dezer dagen kijken, is de Nederlandse premier Mark Rutte. Afgelopen zomer, na de val van zijn kabinet, kondigde hij zijn vertrek uit de nationale politiek aan. Het buitenland wil stilaan weten wanneer hij op de markt komt voor een internationale klus.
Dat duurt nog even. Den Haag vangt de schokkende verkiezingsuitslag van 22 november op met demping en vertraging, er is ten vroegste komend voorjaar een nieuw kabinet. Rutte kan op de EU-top nog geen uitsluitsel geven op de vraag of hijzelf er in maart, april of juni 2024 bij zal zijn.
Speculaties over Ruttes internationale toekomst doen al jaren de ronde. Voordien hield hij die steeds af: hij vond minister-president de mooiste job ter wereld en wilde die het liefst ‘tot zijn pensioen’ doen. Dat veranderde met de val van zijn laatste kabinet. Afgelopen oktober, in volle verkiezingscampagne, liet Rutte weten interesse te hebben voor de job van secretaris-generaal van de Navo. Die komt vrij op 1 oktober 2024.
Ook begint na de verkiezingen voor het Europees Parlement van 6-9 juni 2024 het spel om de Europese topfuncties. De EU-leiders zoeken dan naar opvolgers voor Commissievoorzitster Ursula von der Leyen (mogelijk zijzelf), Europese Raadsvoorzitter Charles Michel (wiens mandaat afloopt) en buitenlandvertegenwoordiger Josep Borrell (vervangbaar). Een puzzel van nationale, partijpolitieke, geografische en genderevenwichten.
De Navo-functie heeft daar in beginsel niets mee te maken. Dat willen de Amerikanen en de Britten graag zo houden. Daarom willen zij de benoeming het liefst dit voorjaar afronden, opdat ze geen onderdeel wordt van de EU-banencarrousel.
Het is moeilijk denkbaar dat de ervaren Rutte zijn Navo-kandidatuur zou hebben gesteld zonder de persoonlijke steun van de man die er in laatste instantie over gaat: de Amerikaanse president.
Wellicht denken Joe Biden en zijn entourage vooruit. Ruttes kandidatuur moet worden gezien in het licht van de Amerikaanse presidentsverkiezingen van november volgend jaar. Verlenging voor Biden of een terugkeer van Donald Trump, het opent ook voor ons continent een andere toekomst – bijvoorbeeld voor de oorlog in Oekraïne.
Volgens de meeste peilingen zou Trump in een onderling duel Biden verslaan. Daarmee rijst de vraag van Amerika’s uittreding uit de Navo – en dus het voortbestaan ervan. Als president speelde Trump vaak met dat idee. Maar toen waren er altijd mensen in de buurt om hem ervan te weerhouden. Maar die zijn inmiddels allemaal uit Trumpworld vertrokken.
Het gaat om meer dan oprispingen van een kolerieke leider (‘ I don’t give a shit about Nato’, riep hij ooit uit), maar
Weinig West-Europese leiders waren zo succesvol in het kalmeren van Trump als Rutte
vloeit voort uit een America First-wereldbeeld waarin het tegen het nationale belang indruist om belastinggeld of soldatenlevens te offeren aan veiligheid voor bondgenoten ver van huis. Veel Amerikanen zijn het met Trump eens, zoals blijkt uit de afkalvende steun voor Oekraïne.
Kan Trump het dreigement van een uittreding uit de Navo waarmaken? Het zou in de VS tot een constitutionele en politieke crisis leiden. De Senaat ratificeert internationale verdragen; of de president ze eenzijdig kan opzeggen, wordt betwist. Voor de zekerheid werken Democratisch senator Tim Kaine en zijn Republikeinse (anti-Trump) collega Marco Rubio aan wetgeving om die route te blokkeren. Toch zouden institutionele tegenkrachten eventuele ontwrichting vanuit het Witte Huis maar deels temperen. De collectieve afschrikkingsmacht van de Navo berust uiteindelijk op het geloof bij zowel bondgenoten als militaire rivalen dat de Amerikaanse president de clausule van wederzijdse bijstand gestand zal doen. Als Trump zegt dat hij met artikel 5 van het Navo-verdrag ‘geen shit’ te maken heeft, dan hoort de Russische president dat ook.
Enter Mark Rutte. Vanaf 2017 waren weinig West-Europese leiders zo succesvol in het charmeren en kalmeren van de Amerikaanse president. Als premier van Nederland moest hij dat af en toe doen; voor de volgende secretaris-generaal van de Navo is het, als Trump wint, een dagtaak. In die situatie is niet militaire expertise of zelfs een fatsoenlijk defensiebudget in eigen land de hoofdvereiste, maar hoogstaand politiek-psychologisch vernuft. Mensenmanager Mark Rutte als levensverzekering voor de Navo, de juiste man op de juiste plek. Of het ook het juiste moment wordt, dat hangt af van de binnenlandse politiek in Nederland.