‘We hebben veel hoop, nu Tusk premier wordt’
In Polen blijven vrouwen tegen het verbod op abortus strijden. Maar wanneer drijft activisme tot een burn-out, vraagt theatermaakster Gosia Wdowik zich af? ‘De overheid heeft geprobeerd om onze solidariteit te breken, maar dat is niet gelukt.’
‘ Wir haben abgetrieben!’ Met die woorden getuigden in 1971 374 vrouwen, onder wie actrice Romy Schneider, in het West-Duitse tijdschrift Stern over hun illegale abortus. De controverse leidde tot een versoepeling van de wet. Polen maakte de omgekeerde beweging: tot 1993 was abortus er geen probleem. Vandaag heeft het katholieke land een van de strengste abortuswetten van de Europese Unie.
Daar wil Agnieszka, een van de hoofdpersonages in het theaterstuk She was a friend of someone else, iets aan doen. Ze is een bescheiden huisvrouw uit Krakau en werkt vanuit haar living aan een nieuwe versie van de Sterncampagne. ‘Agnieszka is geen charismatische leider, maar een heel gewone vrouw die iets wil veranderen voor de volgende generatie. Dat fascineerde me’, vertelt de Poolse theatermaakster Gosia Wdowik via Zoom vanuit Warschau. ‘Theater is voor mij een utopische plek waar je politieke actie kunt oefenen. Dus ging ik samen met Agnieszka op zoek naar getuigen die een coming-out wilden doen.’
Met She was a friend of someone else verraste Wdowik in mei op het Kunstenfestivaldesarts en het is nu weer te zien in Gent. In het stuk geeft Wdowik via video en whatsappberichten een inkijkje in de moeilijke zoektocht van Agnieszka naar bondgenoten. Zo wil de magazine-uitgever alleen meewerken als er beroemde vrouwen op de cover staan. En veel vrouwen zijn bang. In Polen werd mensenrechtenactiviste Justyna Wydrzyńska in maart 2023 nog veroordeeld tot een gevangenisstraf omdat ze een vriendin had geholpen bij een abortus.
‘In mijn voorstelling wilde ik ook de vraag stellen: hoe kan rust een vorm van verzet zijn?’
Roerloos op bed
‘De nationalistische overheid heeft geprobeerd om de solidariteit tussen vrouwen te breken, maar dat is niet gelukt’, zegt Wdowik. ‘Ondanks alles is er een groot steunnetwerk. Als ik of mijn collega-actrices naar het buitenland gaan, brengen we vaak abortuspillen mee terug. En de Federa Foundation (Poolse ngo die werkt rond abortus en vrouwenrechten, red.) stuurt advocaten naar ziekenhuizen om te onderhandelen met dokters die geen abortus willen uitvoeren.’
Toch is de keerzijde van dat engagement groot. In de voorstelling blijft een actrice de hele tijd roerloos op bed liggen, een symbool voor de burn-out waar veel activisten tegenaan lopen. Ook Wdowik zelf maakte er een mee. ‘Als activist word je niet betaald voor je werk en je doel is erg moeilijk te bereiken. Van zo’n marathon brand je makkelijk op. Gelukkig zie ik dat veel activistengroepen elkaar proberen te beschermen: ze nemen verplicht vakantie en werken ’s avonds niet. In mijn voorstelling wilde ik ook de vraag stellen: hoe kan rust een vorm van verzet zijn? Hoe kunnen we vanuit een gevoel van uitputting toch iets doen bewegen?’
‘Abortusrechten zijn de perfecte bliksemafleider voor andere problemen’, oppert Wdowik als ik haar vraag naar de situatie in de VS en hoe abortusrechten wereldwijd onder druk staan. ‘Maar we hebben hoop, nu Donald Tusk de Poolse premier wordt. Al is er geen tijd te verliezen. Meerdere vrouwen zijn al gestorven aan sepsis omdat ze geen abortus krijgen. Hopelijk mag ik straks het einde van mijn voorstelling veranderen.’
She was a friend of someone else Gosia Wdowik/Nowy Teatr & Campo
Nog op 15/12 in Campo (Gent).