Разносна-развозны і вулічны гандаль на заходнебеларускіх землях у міжваенны перыяд
УДК 94 (476) «1921/1939»
ларыса лаўрэенка, людміла лаўрэенка. разносна-развозны і вулічны гандаль на заходнебеларускіх землях у міжваенны перыяд. У артыкуле аўтары характарызуюць найбольш распаўсюджаныя формы гандлю ў Заходняй Беларусі ў 1921–1939 гады – разносна-развозны і вулічны. Вызначана іх роля ў эканамічным жыцці заходнебеларускіх зямель міжваеннага перыяду. Выкарыстаны багаты фактычны матэрыял. Робіцца выснова, што развозна-разносны і вулічны гандаль з’яўляўся важным, а часам і адзіным сродкам выжывання заходнебеларускіх беспрацоўных гараджан і беззямельных сялян таго часу. ключевые слова: Заходняя Беларусь, эканоміка, гандаль, разносна-развозны гандаль, вулічны гандаль.
Larisa LAVREENKO, Lyudmila LAVREENKO. Street peddling and vending in Western Belarusian lands in the interwar period. The authors examine street peddling and vending, the most common types of trade in Western Belarus in 1921–1939, and explore their role in the economic life of the Western Belarusian lands in the interwar period. Based on the rich factual material, the authors describe the development of these activities in Western Belarus in 1921–1939 and determine their specifics. The authors conclude that street peddling and vending were an important and sometimes the only means of survival for the unemployed townspeople and landless peasants of Western Belarus in the 1920s-1930s.
Keywords: Western Belarus, economy, trade, street peddling, street vending.
падставай для пачатку гандлёвай дзейнасці ў польскай дзяржаве было набыццё прамысловага пасведчання. існавала пяць катэгорый у залежнасці ад памеру прадпрыемства і віду гандлю: I катэгорыя – аптовыя прадпрыемствы, іі – вялікі рознічны гандаль, дробны опт, спецыяльны гандаль, ііі – рознічны гандаль, які ажыццяўляўся ў краме, дзе працаваў хаця б адзін наёмны работнік, IV – дробны продаж у крамах, дзе купец працаваў толькі са сваёй сям’ёй, а таксама гандаль у кіёсках, будках і г. д., V – развозны гандаль (Vа) і гандаль уразнос (Vв). значная колькасць прадпрыемстваў IV катэгорыі адносілася да кіёскаў, будак і г. д. паміж гандлёвымі прадпрыемствамі IV і V катэгорый межы вельмі часта былі сцёртымі [1, s. 18; 2, s. 18; 3, s. 7; 4, с. 58]. прадпрыемствы V катэгорыі – надзвычай распаўсюджаная ў той час форма гандлю, якая была прадстаўлена велізарнай колькасцю гандляроў, якія працавалі нелегальна. толькі невялікі працэнт гэтага віду гандляроў выкуплялі прамысловыя пасведчанні і плацілі падаткі. цэны на пасведчанні Vа і Vв для ўсіх мясцовасцей складалі 50 і 15 злотых адпаведна. аднак, калі ўлічыць дадатковыя выплаты – 15 % дзяржаўнай выплаты, 30 % на карысць мясцовага самакіравання, 15 % на карысць прамыслова-гандлёвай палаты і інш., то цэны гэтых пасведчанняў маглі даходзіць да 92,5 злотага для катэгорыі Vа і 27,75 злотага для Vв [5, s. 13].
на тэрыторыі заходняй беларусі ў 1920–30-я гады разносны, развозны і вулічны гандаль найбольш распаўсюджаны. паняцці «гандаль уразнос» і «вулічны гандаль» супадаюць з паняццем «вандроўны гандаль», якое падзяляецца на гандаль уразнос і развозны, – запазычаны з закона пра дзяржаўны прамысловы
падатак, а таксама адпаведнага паняццю «акруговай прамысловасці», узятага з прамысловага права. паводле распараджэння прэзідэнта польшчы ад 22 сакавіка 1928 года «аб часе гандлю і часе адкрыцця гандлёвых прадпрыемстваў і некаторых прамысловых», пад вулічным гандлем разумеўся продаж, што ажыццяўляўся на вуліцах і плошчах з рухомых месцаў продажу, такіх як кошыкі, маленькія столікі, скрыні і г. д. продаж газет і часопісаў, а таксама тытунёвых вырабаў у вулічных кіёсках, у якіх не прадаваліся ніякія іншыя тавары, таксама лічыўся вулічным продажам [6, s. 803–804; 4, с. 58].
паводле пастаноў пра дзяржаўны прамысловы падатак, у вандроўным гандлі заняткам лічылася: для гандлю ўразнос – продаж тавараў са скрынак, куфраў, валізак і т. п., якія перамяшчаліся з месца на месца купцом; для развознага гандлю – продаж тавару з воза, лодкі і г. д., які перавозіўся з месца на месца. вулічны гандаль ажыццяўляўся на рынку за спецыяльна абсталяваным столікам [7, арк. 34]. разносны і развозны гандаль – разнос тавараў галоўным чынам па хатах. людзі, якія займаліся гэтым відам гандлю, былі непераборлівымі ў выбары сваёй кліентуры. Шматлікія тавары, якія імі рэалізоўваліся, не заўсёды вылучаліся якасцю, але вельмі часта прадаваліся па коштах, вышэйшых за рынкавыя. пры гэтым шырока практыкаваўся продаж тавараў у растэрміноўку [7, арк. 34].
разносным, развозным і вулічным гандлем займалася перш за ўсё гарадское насельніцтва, у большасці сваёй – яўрэі. напрыклад, у палескім ваяводстве ў 20-х гадах хх стагоддзя яўрэі складалі 90 % ад агульнай колькасці гандляроў. але ўжо ў 1936 годзе на тэрыторыі брэсцкага павета з 47 ліцэнзій, выдадзеных на развоз тавараў, яўрэям належала 19 (40,4 %) [7, арк. 40]. можна выказаць меркаванне, што развозны гандаль усё менш прывабліваў яўрэяў, і на іх месца прыходзілі хрысціяне. вулічны гандаль быў звязаны з вялікімі гарадамі, часткова з мястэчкамі і вёскамі. на вёсцы гэта форма найбольш выяўлялася ў рынкавым гандлі. вулічныя гандляры-хрысціяне займаліся продажам пераважна нехарчовых тавараў, у той час як сярод гандляроў-яўрэяў быў распаўсюджаны продаж харчовых тавараў. у яўрэяў нехарчовымі таварамі гандлявалі, як правіла, мужчыны, а сярод хрысціян – жанчыны [5, s. 27].
каб займацца разносна-развозным гандлем, неабходна было атрымаць ліцэнзію, якая выдавалася прамысловай уладай I інстанцыі. без ліцэнзіі дазвалялася гандляваць толькі неапрацаванымі прадуктамі сельскай, лясной і садовай гаспадарак. на тэрыторыі пінскага павета ў 1936 годзе было выдадзена 54 ліцэнзіі на развозны промысел, з якіх 28 – на продаж бакалейных тавараў, галантарэйных вырабаў, а таксама на скупку для перапродажу рыззя, пакулля, бутэлек і старога жалеза; 7 – на вулічны продаж марожанага з вазка; 7 – на продаж мануфактуры і гардзін; 5 – на выкананне фатаграфічных здымкаў на вуліцы; па 2 – на продаж вырабаў,